Angst voor pijn is stressvoller dan pijn zelf

Mensen moesten een computerspel spelen, waarbij ze steeds twee foto’s van een rots te zien kregen. Onder die rots kón een slang zitten. Kozen ze voor de rots met slang, dan kregen ze een stroomschokje. Bij een deel van de proefjes konden de mensen leren voorspellen of er een slang onder zat – bijvoorbeeld door de afbeelding te herkennen. En bij een ander deel bleef de uitkomst onvoorspelbaar, zodat het steeds maar weer afwachten was of je een schok kreeg.

In totaal moesten de proefpersonen 320 keer een keuze maken tussen twee stenen. De onderzoekers hadden precies in kaart gebracht hoe groot de kans was de proefpersonen het goed konden gokken. Die kans kwam steeds behoorlijk goed overeen met de hoeveelheid stress die ze ervoeren. Daardoor konden de onderzoekers dus ook vrij precies voorspellen hoeveel stress de proefpersonen gingen ervaren.

Die stress werd niet alleen gemeten door de proefpersonen te vragen hoe ze zich voelden - dat zou een subjectieve maatstaf zijn -, maar ook door te kijken naar de grootte van de pupil van de proefpersonen, en naar mate waarin ze begonnen te zweten.

Leren door stress

De uitkomst van dit onderzoek zou je herkenbaar, maar daardoor ook enigszins voor de hand liggend kunnen noemen. Als je bijvoorbeeld een sollicitatiegesprek hebt, zal je het meest zenuwachtig zijn als je denkt dat je wel een kans maakt, maar niet weet hoe groot die kans is. Als je al zeker weet dat je de baan krijgt, of juist niet, zal je veel relaxter zijn.

Maar dit is toch wel een opmerkelijk onderzoek, om drie redenen. In de eerste plaats is het voor het eerst dat het effect van onzekerheid op stress gekwantificeerd is. In de tweede plaats blijkt hieruit dat mensen zelfs liever de zekerheid van pijn hebben, dan onzekerheid. Maar belangrijker: de mensen die tijdens momenten van onzekerheid de meeste stress ervoeren, waren verderop in het onderzoek beter in staat om de juiste keuze te maken. Meer stress leidde dus tot een groter leereffect.

De onderzoekers concluderen dat stress dus blijkbaar een evolutionair overlevingsvoordeel biedt: het zet je op scherp op het moment dat je omstandigheden onzeker zijn, zodat je snel leert van je ervaringen, en gevaren in je omgeving goed kunt interpreteren.

Archy de Berker et al, Computations of uncertainty mediate acute stress responses in humans, in Nature Communications, 29 maart 2016.

Bouwe van Straten vertelde over dit onderwerp in het radioprogramma De Ochtend (KRO-NCRV):