Racisme in voetbal gaat verder dan spreekkoren: 'Stereotypen werken negatief uit na carrière'

Als bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam doet Van Sterkenburg al 20 jaar onderzoek naar racisme in sport. In één van zijn onderzoeken ziet hij dat er ook onbewuste stereotyperingen voorkomen in sportjournalistiek. Uitspraken die daarin vaak voorkomen gaan over zwarte sporters die 'van nature' fysiek sterk zijn en soms worden geassocieerd met dierlijke snelheid. Denk daarbij aan een afbeelding van sprinter Usain Bolt en een panter. "Dat zijn stereotyperingen die we best vaak terugzien", aldus Van Sterkenburg. "Je kunt zeggen, dat is toch een compliment juist? Maar, probleem is, het is heel eenzijdig. Deze sporters hebben ook vaak andere kwaliteiten. Ze hebben hard gewerkt, ze hebben discipline en om die top te bereiken heb je dat allemaal nodig. Niet alleen natuurlijk talent."

Racisme in sportjournalistiek

Op het moment dat de sporters na hun carrière maatschappelijk iets willen bereiken, of in de sport coach willen worden, helpt het hen niet dat zij worden geassocieerd met natuurlijke kracht, legt Van Sterrenburg uit. "Dan moeten ze juist geassocieerd worden met leiderschap, met tactische vermogens, en daar worden juist vaak andere mensen mee geassocieerd. Met name witte voetballers bijvoorbeeld. Zo zie je dat stereotypen die op het oog positief lijken, vaak negatief uitwerken voor sporters na hun carrière." Volgens Van Sterrenburg is dit één van de redenen dat er weinig zwarte trainers of bestuurders voorkomen in het voetbal.

Van Sterrenburg raadt daarom aan om op een redactie met elkaar te praten over racisme, "maar ook om je eigen commentaar terug te luisteren. Als je live commentaar geeft moet je gauw reageren op wat er gebeurt. Dan spreek je dingen uit die op het puntje van je tong liggen en dat zijn soms stereotypen. Op het moment zelf is daar niets aan te doen. Maar als je je commentaar terugluistert zal je merken dat er stereotypen in zitten, en dan zal je je daar de volgende keer bewuster van zijn en niet zo snel gebruiken."

Spelers spreken zich uit, bonden scherpen hun beleid aan en er wordt geknield, kortom: er is steeds meer aandacht voor racisme in de sportwereld. Maar de laatste weken zorgden een aantal incidenten ook voor een flinke smet op deze sportzomer. Zo kreeg de Engelse voetballer Marcus Rashford een lading racistische opmerkingen over zich heen, en werd Lewis Hamilton racistisch bejegend na zijn overwinning in de Formule 1 van afgelopen weekend.

Racisme in samenleving en dus in sport

"We zien dat racisme in de samenleving leeft, ook daar is meer aandacht voor gekomen, zeker sinds Black Lives Matter. En in de sport zien we dit ook. Sport is onderdeel van de samenleving dus het is niet gek dat daar racisme ook voorkomt. Tegelijkertijd is sport emotioneel. Fans worden emotioneel als er gewonnen of verloren wordt, en dan vallen soms ook bepaalde remmingen weg waardoor je soms heel goed kunt zien wat er onder die samenleving wel aanwezig is maar niet naar buiten komt. In sport zie je vaak dat het wel naar buiten komt en racisme is daar een voorbeeld van", zegt bijzonder hoogleraar Van Sterkenburg.

Het ene moment zijn Rashford en Hamilton helden, het andere moment wordt een muurschildering van de voetballer beklad, en krijgt Hamilton talloze racistische reacties binnen via sociale media. "Die emotie die gepaard gaat met sport heeft daarmee te maken", aldus Van Sterkenburg. Hierbij speelt volgens de bijzonder hoogleraar ook het gevoel van nationale trots. Oftewel: zolang er goed gepresteerd wordt iedereen geaccepteerd, ongeacht etniciteit. "Maar, we zien en weten uit onderzoek, dat op het moment dat de prestaties tegenvallen, dat huidskleur opeens een rol speelt in ook het discrimineren en uitsluiten van mensen. Die worden dan niet meer gezien als onderdeel van het nationale elftal bijvoorbeeld", legt Van Sterkenburg uit.

Combinatie etnische diversiteit en groot publiek

Racisme komt voor in veel verschillende domeinen van de maatschappij, zegt Van Sterkenburg, en sport is daar één van. Voetbal is multi-etnisch. Dus je ziet sporters van allerlei achtergronden en nationaliteiten over de hele wereld de sport beoefenen. Daarnaast bereikt het voetbal een groot publiek. "Die combinatie van de grote etnische diversiteit en het grote publiek dat bereikt wordt, maakt wel dat voetbal één van de domeinen is waar je heel erg naar moet kijken als het gaat om betekenissen aan huidskleur en etniciteit en ook naar racisme. Het is geen broedplaats, dus het wordt er niet veroorzaakt, maar het vindt er wel plaats door de vele etnische groepen die je ziet op het veld."