De psyche van de underdog

Het voetbal was een keiharde leerschool. Vooral de exercitie van een oud-militair was Van Dongen altijd bijgebleven. De soldaat kondigde aan dat hij de groep fysiek tot het uiterste zou drijven. De natuurlijke reactie van de speelsters was er een van angst. Precies als je dát gevoel hebt, sprak de militair, moet je 'attacken', aanvallen, blijven gaan. Die mentale les past zij nog altijd toe.

Mount Everest

Als je de geest zo kunt beïnvloeden om een topprestatie te leveren, zal de student psychologie ook wel een visie hebben op de positie van underdog, bedacht ik mij. Daar konden we het immers in aanloop naar de Grote Finale wel over eens zijn. Tegenstander Amerika is niet een beetje favoriet, maar héél erg topfavoriet. Als de favoriet afgebeeld zou zijn als berg, dan was Amerika minstens de Mount Everest.

Verrassend genoeg zei Merel van Dongen, de vrouw die over alles nadenkt en genuanceerde meningen ventileert, dat de underdog-discussie een interessante beschouwing is voor de buitenwereld. Het team zelf hield zich louter bezig met hele concrete wedstrijdzaken. Hoe speelt Amerika, wat stellen wij daar tegenover? Tactiek, afspraken in het veld, heel basaal.

Wat zou het zijn met die Oranje-selectie, vroeg ik mij af, dat die zich niet wil bezighouden met de vraag hoe het is om underdog te zijn? Fascinerend woord trouwens, underdog. Wist u dat die term verwijst naar honden, die in de 19de eeuw in Engelse ondergrondse bakkerijen een wielrad in beweging moesten houden? Lange leve Wikipedia.

Onbewust bij een nederlaag neerleggen

Veel sporters vinden het fijn om als underdog in een wedstrijd te starten. De druk komt mooi op de schouders van je tegenstander te liggen, die tors jij niet met je mee. Als je wint, zorg je voor een daverende sensatie. Verlies je, dan vindt iedereen het normaal en hoef je ook niet te vrezen voor enorm gezichtsverlies. Een nadeel, als je jezelf tot underdog benoemt, is dan weer dat je je onbewust al bij een nederlaag neerlegt, waardoor je misschien net die paar procentjes vechtlust en mentaliteit mist om een zege over de streep te trekken.

Andersom is een favorieten-status ook tweeledig uit te leggen. Inderdaad, je draagt de hoop van de natie met je mee als een vorm van overgewicht. Maar het kan ook zijn dat je je zelfverzekerder voelt, tegen het arrogante aan. Dat is precies de rol, die USA goed past. Dat team krijgt al weken kritiek, omdat het te hard blijft juichen na iedere treffer, omdat Alex Morgan haar inmiddels beruchte 'cup of tea'-gebaar maakte na haar goal tegen Engeland.

In Amerika kijken ze op van die kritiek. Fans vinden dat je moet kunnen juichen zoals je wilt. En Megan Rapino, de uitgesproken en sociaal bewogen spreekbuis van de ploeg, kan het vieren van een treffer niet hard genoeg gaan. Play hard, zo werkt topsport. En als je en passent je tegenstander nog wat intimideert met al je zwaai- en juich-bewegingen, dat is het een win-win.

De tactiek van de gewoonte

Nee, bij Oranje hanteren ze, zo lijkt het, een andere mentale tactiek, richting de grote wedstrijd. Dat is de tactiek van de gewoonte. Alles net zo doen als alle voorgaande wedstrijden. De trainingen, de mediamomenten. Alsof je je voorbereidt op een doodnormaal duel. Business as usual. Je hoort het ook Olympische sporters vaak beweren: ik benader de Spelen als een doorsnee EK of WK. Vaak komen ze ter plekke tot de conclusie dat die denkwijze niet helemaal opgaat, zo geïmponeerd zijn ze bij het zien van een Olympisch dorp of een stadion.

Door voor gewoonte te gaan, schakel je overbodige gedachtes uit. En daarmee stress en spanning. Maar de gedachte aan een unieke finale kan ook leiden tot een hunkering, een gloeiend verlangen. Megan Rapinoe zei daags voor de wedstrijd dat ze zich een kind voelde in een snoepwinkel. Zo blij dat ze deze grote wedstrijd kon gaan spelen. Ze zag het ook in de twinkelende ogen van haar teamgenoten. Ongetwijfeld zit er ook wat Hollywood in de volzinnen van de Amerikaanse, maar iets zegt mij dat zij en haar teammates een ongelooflijke motivatie halen uit de gedachte aan de wedstrijd alleen al.

Oranje slingers aan het tuinhek van een Fransman

Toen ik wegreed bij het trainingscomplex van Nederland, de selectie werkte het grootste deel van de oefensessie achter gesloten deuren af, zag ik een Oranje-gevaarte aan komen rijden. De beroemde supportersbus stopte op een parkeerterrein langs de doorgaande weg, op een steenworp afstand van het trainingsveld. Een van de supporters begon Oranje plastic slingers aan het tuinhek van een argeloze Fransman te hangen. Nederlandse vlaggen kwamen tevoorschijn, de boxen van de bus werden getest. Het wachten was op de andere bus, die van Oranje.

Een half uur later openden de poorten van het trainingscomplex zich. "Nu!", riep een van de fans. De dj van de Oranjebus zette Claudia de Breij aan, op vol volume. De spelersbus passeerde, terwijl de supporters zwaaiden met hun vlaggen en meezongen met Zie die Leeuwinnen. Speelsters zwaaiden vanuit de bus terug naar het gezelschap. Het kan ook heel goed zijn om te genieten van een naderend groots moment. Of dat nu eindigt in winst of verlies.