Waarom stemmen mensen juist nu op populistische partijen?

Dijn noemt de winst van PVV bij onze vorige verkiezingen "mainstreaming". Dat houdt in dat het discours van een radicaal-rechtse partij wordt genormaliseerd en over wordt genomen door mainstream-partijen, zoals de VVD. "De VVD zette de deur open naar samenwerking met de PVV en begon deels ook de standpunten van de PVV over migratie over te nemen. Als migratie zo'n centraal thema wordt omdat ook andere partijen op die wagon springen, zijn de partijen die daar het meest baat bij hebben de radicaal-rechtse partijen."

Politieke cultuur

Volgens Dijn een groot deel van de winst van de PVV toe te schrijven aan de VVD. En dat terwijl de mening van kiezers van kiezers over een issue als migratie niet heel erg fluctueert door de jaren heen. "Je kunt ook niet zeggen dat migratie een groter probleem is nu dan in de jaren 90", aldus Dijn. "Wat we wel zien is dat het marktaandeel of de electorale winst van radicaal-rechtse partijen in die periode niet alleen in Nederland maar in heel Europa is gegroeid. Het zit niet aan de kiezerskant, er is iets veranderd aan de aanbodkant, de politieke cultuur."

Taboe

"Hoe vaker je herhaalt dat migratie een groot probleem is, hoe meer mensen daar ook van overtuigd raken", gaat Dijn verder. Het zou dan ook meer gaan over nationalisme en dat mensen "hun volk en land" op nummer één zetten en willen beschermen. "Het taboe op nationalisme is aan het vervagen", zegt Dijn.

Gezonde democratie

Een gezonde democratie is eentje waarbij beslissingsmakers worden aangesteld op basis van eerlijke en vrije verkiezingen, legt Dijn uit. "Zodra dat principe onder druk begint te staan, moet je je heel erg zorgen gaan maken over de democratie. Dat zien we in Europa in een aantal landen gebeuren." Hongarije is daar een voorbeeld van.

Orbáns partij ging "morrelen" aan de wetten rondom de verkiezingen, waardoor zijn partij een "bonus" kreeg en uiteindelijk meer zetels behaalde. "In feite heeft zijn partij niet twee derde van de stemmen behaalt, maar nu wel die meerderheid in het parlement gekregen. Dat is niet democratisch." Bovendien heeft Orbáns partij de staatsmedia ingezet om propaganda uit te zenden, "waardoor het oppositiepartijen heel moeilijk wordt gemaakt om campagne te voeren."

Antidemocratische boodschap

Bij de PVV gaat het er net anders aan toe. "Een partij zoals de PVV heeft geen expliciet antidemocratische boodschap." In het partijprogramma staat bijvoorbeeld dat PVV verkozen burgemeesters wil en referenda een grotere rol wil laten spelen. "Dat zijn allemaal dingen waarvan je zou kunnen zeggen dat die de democratie zouden versterken, niet ondermijnen. De PVV is dus niet een partij die een antidemocratisch standpunt uitdraagt."

Dat men de PVV dus niet als een radicaal-rechtse partij ervaart, is niet zo gek, stelt Dijn. "Maar we zien bij de PVV en Wilders wel op allerlei de legitimiteit van andere partijen en het politieke bestel in Nederland onderuit haalt." Zo zouden we volgens Wilders leven in een "politiek correcte dictatuur", wat de democratie zou ondermijnen.

Ver-van-mijn-bed-show

"Zolang het hier niet gebeurt, is het voor kiezers een ver-van-mijn-bed-show", zegt Dijn. Daarnaast wordt vaak aangehaald dat je in Nederland een coalitie moet vormen, waardoor we ons "geen zorgen" zouden hoeven maken. Dijn kijkt daar anders tegenaan. "Dat is enigszins naïef." De geschiedenis wijst namelijk uit dat partijen een coalitie ingaan met zo'n soort partij en vervolgens meegaan in de stappen die worden voorgesteld. "We moeten hier alert voor zijn. Die coalitiepartners van de PVV moeten we hierop aanspreken."

'Eigenaardig fenomeen'

Trump is volgens Dijn een "eigenaardig fenomeen". De Republikeinse presidentskandidaat heeft "overduidelijk nul respect" voor de democratische normen en waarden, maar kan toch weer de leider worden van de Verenigde Staten. " Misschien denken de kiezers: de dingen die hij zegt zijn gewoon geinig, maar we hoeven het niet serieus te nemen."

Wat ligt daaraan ten grondslag? "De gemiddelde kiezer is meer geïnteresseerd in uitkomsten dan in de procedures en beleid", zegt Dijn. Maar het omgekeerde geldt ook. "Op het moment dat mensen het gevoel krijgen dat het beleid van een autoritaire leider hun belangen schaadt, gaan ze in actie komen."

Vrijheidsbegrip

Dijn meent dat vrijheid een "individualistisch concept" is geworden. "Ik ben vrij zolang ik kan doen in mijn achtertuin en de overheid zich zo min mogelijk met mij bemoeit. Dat is een heel eng, individualistisch vrijheidsbegrip." Maar we zouden het vanuit het "collectief" moeten bekijken, stelt de historicus. "Vrijheid is niet onder zo min mogelijk wetten en regels leven, maar dat je zelf kan bijdragen aan de manier waarop je regeert wordt en hoe wetten en regels gemaakt worden. Dat soort vrijheid staat echt onder druk."

Tegen-ideologie

"Die ervaring van WOII heeft ons lang gevaccineerd tegen het virus van extreem-nationalisme", stelt Dijn. Inmiddels lijkt dat uitgewerkt. "Ik denk dat het nodig is om een tegen-ideologie te ontwikkelen tegen radicaal-rechtse partijen. Leg uit wat er verkeerd is aan die extreme vormen van nationalisme."