Gemeenten stevenen af op 'ravijnjaar': 'Soms moet je zwembad durven sluiten'

Er zit een ravijnjaar aan te komen, waarschuwt Steehouwer. Het BDO doet jaarlijks onderzoek naar de financiële gesteldheid van gemeentes. "Dat zeggen we al een aantal jaar, maar de mate waarin gemeentes tot nu toe actie hebben ondernomen valt tegen."

Jeugdzorg, sociale voorzieningen, het beheer van de openbare ruimte of uitkeringen: gemeenten zijn wettelijk verantwoordelijk voor allerlei taken. Maar daar hebben ze niet voldoende middelen voor. Dat komt omdat het Rijk, wat verantwoordelijk is voor zo’n 80 procent van de inkomsten, vanaf 2026 nog ruim twee miljard kort op het bedrag waarvan de gemeentes hun taken moeten uitvoeren.

Pijnlijke keuzes

Het is ingewikkeld om op zulke zaken te bezuinigen, zegt Steehouwer. "Maar hoe langer je wacht, hoe ingewikkelder het wordt. Zo kan een optie zijn om lokale belastingen te verhogen. Maar daarmee los je het niet op, omdat dit een betrekkelijk klein onderdeel is van de inkomsten."

Dus moet er ook nadrukkelijk aan de kostenkant worden gezocht naar oplossingen, zegt Steehouwer. Dat kan soms pijnlijke keuzes vereisen. "Vergelijk het met een huishoudboekje: als het salaris en inkomstenniveau van het gezin afneemt, moet je ook naar de uitgaven kijken."

Ravijnjaar

Waar gemeenten het jaar 2023 nog positief afsluiten, wordt over de jaren 2024 tot en met 2028 een totaal tekort van 3,9 miljard verwacht. Driekwart van de gemeenten komt niet uit met de begroting, ziet Steehouwer. "Daartegenover staat dat een kwart van de gemeenten een overschot ramen voor de komende jaren."

Hoe kan dit probleem voortbestaan? Ten eerste kan het zijn dat gemeenten denken dat het meevalt omdat ze al een aantal jaar geld overhouden, legt Steehouwer uit. "Het kan ook zijn dat ze wachten op het Rijk: misschien komt er toch nog geld over de brug."

Een derde mogelijke verklaring: de gemeenteraadsverkiezingen die begin volgend jaar plaatsvinden. "Als je nu pijnlijke maatregelen moet treffen, kan je weleens afgestraft worden in de verkiezingen. Er zijn best pijnlijke maatregelen te bedenken zoals het sluiten van een zwembad, die helemaal niet zo onrealistisch zijn."

Jeugdzorg

Een heikel punt is dat gemeentes veel wettelijke taken uit moeten voeren, terwijl het Rijk juist op hun inkomsten bezuinigt. Zo zijn gemeentes sinds 2015 verantwoordelijk voor jeugdzorg, wat een toenemende kostenpost is. "Daar zit zeker een knel, waar eind deze maand een rapport over uitkomt", zegt Steehouwer.

Dat neemt niet weg dat gemeentes op basis van beleid en uitvoering echt nog wel keuzes kunnen maken om het efficiënter en effectiever te doen, zegt Steehouwer. Oftewel pijnlijke keuzes: "Je kunt niet als gemeente alleen maar naar Den Haag kijken als zijnde moeten oplossingen vandaan komen."

Gemeenten hoeven er niet zomaar op te rekenen dat er meer geld komt, zegt ook de minister van Binnenlandse Zaken. Steehouwer hoopt dat gemeenten hier volgend jaar meer duidelijkheid over hebben, zeker als het gaat om jeugdzorg. "Nu zie je dat die onzekerheid verlammend werkt. Tegelijk verwacht ik dat voorwerk in gemeentes, waarvan we weten dat het gebeurt, dan verwerkt is in de begroting. Ik hoop op een zachte landing."