Waarom de rechtsstaat belangrijker is dan ooit

Van der Staaij maakt zich zorgen. Dan doelt hij niet op politiek Den Haag, maar de gewone burger. "Het grootste gevaar voor de rechtsstaat is dat we het niet meer zien als iets van ons allemaal", zegt Van der Staaij. "De rechtsstaat lijkt een hobby of passie te zijn van een beperkte groep mensen. De gewone burger wil vooral dat zijn problemen aangepakt worden. Het grootste gevaar voor de rechtsstaat is dat we het niet meer zien als iets van ons allemaal."

Hier maakt hij zich meer zorgen over de vraag of het huidige kabinet en de rechtstaat zich wel goed tot elkaar verhouden. "In de wetgeving zie ik nu niet ineens hele andere dingen gebeuren dan in andere periodes", zegt Van der Staaij. Als zogeheten 'staatsraad' bij de Raad van State adviseert hij het kabinet en parlement over wetgeving en bestuur. "Wetsvoorstellen blijven getoetst worden of ze voldoen aan hoger recht, ongeacht de samenstelling van regering en parlement."

Snelle afslag of korte bocht

De uitdaging blijft dan ook om de rechtsstaat zichtbaar te maken, stelt hij. "We moeten vertellen waar de rechtsstaat over gaat en waarom dit belangrijk is. En waarom we dus ook de verleiding moeten weerstaan om even een snelle afslag of korte bocht te maken. Want dan kunnen we misschien toch dingen kunnen schaden die we niet gelijk bedacht hadden. Die uitdaging is nu zeker ook aan de orde."

De valkuil is dat het recht als 'juridisch geneuzel' wordt gezien, zegt Van der Staaij. "We hebben altijd te maken met een bestuur dat wil doorpakken en het recht eigenlijk maar een beetje lastig vindt. Als burgers dan ook nog eens problemen ervaren waarvan ze willen dat die aangepakt worden, kunnen we makkelijk denken: het is maar juridisch geneuzel. Daarom moeten we de eigenwaarde van het recht zien."

We moeten dan ook de goede verhalen over de rechtsstaat vertellen, zegt Van der Staaij. "Ik ben bang dat als het recht te steriel en formeel wordt, en we hebben die verhalen er niet meer bij, dat we het kwijtraken. Dan staat er veel op het spel. Namelijk het samenleven met verschillen.” De democratie en rechtsstaat zijn kwetsbaar, zegt hij: “Ondankbaarheid en erosie zijn grote gevaren die de rechtsstaat bedreigen."

Crisispolitiek

Naast dat bestuurders ongeduldig worden als regels in de weg zitten, lijkt er ook meer gehaastheid te zijn, constateert Stefan Paas, theoloog en vaste gast in de podcast. “Veel grote dossiers worden tegenwoordig crisis genoemd, of het nu terecht of onterecht is. Dat gevoel is er blijkbaar. Het moet snel gebeuren en er mag niet veel in de weg zitten. Ik kan me ook voorstellen dat die constante crisisstemming een bedreiging is.”

Er wordt inderdaad te makkelijk crisis geroepen, vindt ook Van der Staaij. "Want 'crisis' roept al op dat je stevige middelen nodig hebt om het aan te pakken. Er kunnen wel crisissen zijn en ik ben er niet om te zeggen wat wel of geen crisis is, maar: let op je woorden. Omdat het ook de uitwerking kan hebben dat je belangrijke spelregels makkelijker aan de kant zet. Dit moet je altijd weer blijven wegen."