Taaltovenaar en woordbokser: de taal van 'politiek overlevingskunstenaar' Mark Rutte

"Hij wordt om zijn taalgebruik geprezen", zegt Wigt, die gespecialiseerd is in argumentatie en retorica en momenteel werkt aan een boek over de taal van Mark Rutte. "Hij is in het verleden de 'verbale Houdini' en de 'Muhammad Ali' van het politieke debat’ genoemd." Men noemt hem 'verbaal onaantastbaar', waar zit 'm dat precies in? Aan de hand van bekende uitspraken van Rutte proberen we die vraag te beantwoorden.

Rel rondom Omtzigt: Geen actieve herinnering

We gaan terug naar het debat rond de 'functie elders' voor het (toen nog) CDA-kamerlid Pieter Omtzigt. Rutte zei er 'geen actieve herinnering' aan te hebben dat het was besproken tijdens de formatie, maar uit zijn aantekeningen bleek iets totaal anders. "Rutte blufte toen best wel. Hij zei dat er iets in zijn notities stond wat er niet stond." Daarbij staat de uitdrukking 'geen actieve herinnering' sindsdien in ons collectieve geheugen gegrift.

Dividendbelasting: Een verbreding in de feitelijkheid

In de vorige formatie kwam Rutte in de problemen omdat er afspraken waren gemaakt over het afschaffen van de dividendbelasting. Volgens Rutte was er niet over gesproken, alleen doken er ineens memo’s op die het tegendeel bewezen. Rutte noemde dat in 2018 'Een verbreding in de feitelijkheid.' "Een leuke constructie", reageert Wigt lachend. "Niet toegeven dat je iets hebt gezegd maar het 'een verbreding van de feiten' noemen."

Gek op het superlatief

In 2019 sprak Rutte met boeren over de stikstof-problematiek en gebruikte hij veel superlatieven. "Rutte is gek op de overtreffende trap. Het is de 'grootste naoorlogse recessie', de 'grootste pandemie in honderd jaar' etcetera.

Dit doet hij al zijn hele loopbaan", zegt Wigt. De docent Nederlands denkt te weten waarom de premier voor deze vorm kiest. "Door de bijzondere omstandigheden te benadrukken kan je de prijzenswaardigheid van je daden vergroten. Het is een retorische truc."

De nederigheid zelve

Rutte lijkt soms juist de nederigheid zelve. In 2019 zei de premier: "Ik ben negen jaar premier, dus alles wat in Nederland niet goed gaat is mijn schuld en dingen die wel goed gaan doet het team."

Wigt vindt het een hele interessante manier om het te brengen. "Het is heel knap. Je wordt verantwoordelijk gehouden voor dingen die fout zijn gegaan in zoveel jaar, en hij doet dat heel luchtig." Behalve dat het nederig overkomt is het ook slim: "Het zijn hele grote beweringen die heel moeilijk te weerleggen zijn."