De woede na 13 jaar Rutte: 'We voelen ons een naaktslak'

Veel mensen ervaren al een lange tijd geen collectief meer, zegt Heijne: "Door toegenomen individualisering en het wegvallen van de zuil, staan mensen naakt in de samenleving. Als een soort naaktslak voelt het individu zich voortdurend bedreigd en kijkt het wantrouwig om zich heen."

Technocratische overheid

Beatrice de Graaf vindt de belofte dat de overheid zich zou terugtrekken – iets wat Mark Rutte altijd propageerde – 'de grote leugen van het neoliberalisme': "Het idee is dat er meer vrijheid komt en dat de markt het overneemt, maar het aantal interventies in het leven van mensen is niet afgenomen. Dat staat manifesteert zich als een soort technocratisch apparaat waar je je aan moet houden. Er zit geen filosofie achter waar het naartoe gaat", vindt ze.

Heijne merkt dat er, als reactie op die technocratische overheid, met name aan de rechterkant van het politieke spectrum beroep wordt gedaan op het collectief. Bij Forum voor Democratie, bijvoorbeeld: "Daar zit het idee dat we ons land weer heel moeten maken", stelt Heijne. Hij haalt de Russische ultraconservatieve filosoof Alexandr Doegin aan, die door Forum-leider Baudet erg wordt gewaardeerd: "Die zegt dat het individu ondergeschikt is aan het collectief."

Maar hoe ziet men dat collectief dan? "Het is heel erg tribaal", vindt Beatrice de Graaf. "Dat je je in een homogene gemeenschap weer thuis mag voelen. Maar het probleem is dat het niet naar een nieuw ideaal toegaat, maar naar een duistere dreiging wijst. Het is heel erg gericht op 'de mensen die Nederland kapot willen maken': "de elites en de buitenlanders".

Elitehaat

Sowieso haten veel mensen de elite, denkt Heijne. "Dat leeft redelijk breed. Het idee dat die mensen daarboven zich verheven voelen. Als je mensen het idee geeft dat je je beter voelt dan zij, dan levert dat heel veel woede op."

Volgens de publicist was dit bijvoorbeeld dé drijvende kracht voor de haat richting Sigrid Kaag: "Het gaat steeds over misogynie. Dat speelt ook een rol, maar Caroline van der Plas is ook een vrouw en die wordt niet zo gehaat", stelt Heijne. "Het vrouwzijn van Kaag wordt in het plaatje gebruikt", denkt hij. Zelf ervaart hij het bij zijn homoseksuele geaardheid: "Als ik reacties krijg van bepaalde lezers die het niet met me eens zijn, dan is het maar twee stappen en dan gaat het over mijn geaardheid, al 30 jaar lang… Als je iemand wil treffen, gebruik je persoonlijke kenmerken tegen die persoon."