De vijand buiten de deur houden met de hulp van de natuur

Rondom forten werd de natuur vroeger strategisch ingericht. Dit begon met bomen en struiken, maar later werden er zelfs uitgebreide tekeningen gemaakt van de manier waarop de natuur op en rondom een fort ingericht zou worden. De Hollandse Waterlinie is het grootste rijksmonument van Nederland en bestaat uit zo’n 200 kilometer land met daarop zo’n 100 forten. De linie werd tussen 1870 en 1945 gebruikt tijdens verschillende oorlogen.

Martijn Boosten, senior adviseur bosbeheer bij Staatsbosbeheer en medeschrijver van het boek Beplantingen op Verdedigingswerken en Olga Ekelenkamp, boswachter Communicatie & Beleven Natuurmonumenten vertellen ons in de podcast Vroege Vogels en Andere Dieren vanuit het Waterliniemuseum bij het Fort bij Vechten bij Bunnik over de historische, strategische beplanting rondom deze unieke forten.

Werelderfgoed en militaire beplanting

Sinds 2021 staat de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de UNESCO werelderfgoedlijst en wordt deze Nederlandse verdedigingslinie dus internationaal erkend als cultureel erfgoed. Het Fort bij Vechten bij Bunnik is sinds 1996 eigendom van Staatsbosbeheer en is qua natuur deels ingericht zoals de natuur vroeger rond 1900 was en deels met hedendaagse natuur. Het contrast tussen deze twee soorten beplantingen is hier dan ook goed te zien.

Vroeger diende de natuur ter camouflage, ter beschutting, als hakhout en barrière. Er werd een ‘boommasker’ gebouwd van bomen die het fort moesten maskeren. Schietwilgen, populieren en bomen en struiken met donkere bladeren zorgden ervoor dat kanonnen niet zichtbaar waren. Kroos en drijfbladplanten zorgden ervoor dat het water niet spiegelde voor de vliegtuigen. Zo zijn er nog vele voorbeelden te vinden en te horen in onze podcast. “Er werd intensief over de beplanting nagedacht door de militairen, terwijl ik dacht dat ze met hele andere dingen bezig waren. Dat vond ik wel een eyeopener”, zegt Martijn Boosten.

'Stepping Stones'

De forten vormden en vormen nog steeds ‘stepping stones’ voor verschillende soorten en vormen op die manier verbindingen binnen het netwerk van natuurgebieden in Nederland. De forten bezitten een enorme diversiteit aan biotopen en leefgebieden. Zo heb je veel zonnige en schaduwrijke plekken, veel begroeide en schralere plekken, de winderige en beschutte delen, vochtige en droge plekken en ga zo maar door. Dit zorgt voor een relatief hoge biodiversiteit. “De forten zijn echt ideale overwinterplekken voor vleermuizen”, vertelt Olga Ekelenkamp. De gaten en spleten in de oude muren en oude bomen zijn goed voor bijzondere soorten zoals verschillende soorten vleermuizen, bepaalde mossen spechten. Verder komen er rondom forten dassen, marters, vossen, uilen, ijsvogels en libellen voor.

Van militair tot recreatief

Vroeger hadden de forten een militair doeleinde. Momenteel worden de forten vooral recreatief en ter educatie gebruikt. Er wordt goed gekeken naar de cultuurhistorische waarde tegenover de natuurwaarde. Mocht je in de buurt van een fort zijn, kijk dan eens goed naar de natuur daar!