Een populist in goede zin: 'Paus Franciscus veranderde het hele discours'

Anton de Wit schoof aan voor een speciale aflevering van de podcast, samen met de vaste gast, theoloog Stefan Paas.

Voordat Franciscus aantrad in 2013 had de katholieke kerk nogal last van een imagoprobleem, zegt De Wit: “Het ging altijd over seksueel misbruik, over conservatieve kerkleiders. Er was altijd gezucht en gesteun. Katholieken deden een beetje als ‘sorry dat ik katholiek ben’. En met Franciscus ontstond er iets nieuws”, zegt hij.

Franciscus deed soms opvallende uitspraken. “We leven in een periode met een raar politiek klimaat, waar deze man misschien wel de enige stem van het geweten was van de christelijke naastenliefde. Tegenover zoveel populisme, haat en polarisatie”, zegt De Wit. “Het is extra pijnlijk dat hij nu overlijdt, nu er zoveel dingen in de wereld gebeuren.”

Sommige mensen waren negatief over de paus, omdat hij links zou zijn, omdat hij opkwam voor de armen, voor vluchtelingen en het klimaat. “Ik denk dat dat links wel meevalt”, vindt De Wit. “Armenzorg is niet in de mode, maar hij heeft gewoon evangelische waarden die verankerd zijn in de sociale traditie van het christendom.”

Franciscus was een populist

Franciscus was kritisch op populistische leiders, maar zelf had hij ook wel iets populistisch, vindt De Wit. “In zijn encycliek Fratelli tutti maakt hij onderscheid tussen gezond en ongezond populisme. Het laatste maakt het volk tot een gesloten bastion dat tot mythische proporties wordt opgeblazen en alle vreemdelingen uitsluiten.. Daartegenover zet hij een soort gezond populisme”, vertelt hij.

De paus was een voorbeeld van gezond populisme, zegt De Wit, waarin je wel naar ‘het volk’ moet luisteren, zonder dat een uitsluitend iets wordt: “Het volk als stem moest serieus genomen worden, in de politiek, in de theologie. Je moet luisteren naar het volk. Dat zit heel sterk in zijn denken.” Hij keerde zich ook sterk tegen de elite. In zijn geval was dat de economische: “Hij is kritisch geweest op het kapitalisme en op het neoliberalisme.”

Franciscus had ook veel gevoel voor beeld, zegt De Wit. Ook daar bleek zijn populistische geest uit: “Ik kan me herinneren dat hij in de coronatijd voor een leeg Sint-Pietersplein in een monstrans (een soort houder voor een hostie, red.) aan de wereld het lichaam van Christus toonde. Er was een totale lockdown, niemand mocht op straat komen, maar hij loopt met het lichaam van Christus op een leeg plein. Daar krijg ik kippenvel van”, aldus de hoofdredacteur.