Hoe de koelkast en caravan zorgden voor minder geloof in God

Herman Paul verdiept zich als hoogleraar al ruim 10 jaar in de ontkerkelijking van Nederland. Volgens hem zorgde “de cocktail” van vrije tijd, de pil, grote stadsuitbreidingen en het wegvallen van traditionele familiestructuren ervoor dat mensen hun leven drastisch anders invulden.

Illustrerend voor deze tendens is volgens Paul de koelkast: “De koelkast veranderde het Nederlandse straatbeeld ingrijpend. Het maakte het ontstaan van de supermarkt mogelijk waardoor je eens per week je boodschappen doet in plaats van elke dag naar de groenteboer en de slager. De koelkast verandert dus het levensritme en daarmee ook de sociale controle en patronen.”

Het caravanprobleem

Tegelijkertijd zorgde de toenemende welvaart volgens Paul voor een andere invulling van het weekend. “Ik herinner mij analyses van dominees in een hervormd kerkblad over het caravanprobleem. De caravan is hét symbool van de Nederlandse vrijbuiter die inmiddels dankzij die vrije tijd en welvaart in staat is een autootje te kopen en zelfs een sleurhut erachter te hangen en dus lekker naar Texel kan toeren.” Eenmaal op de camping kunnen ze zelf kiezen om wel of niet naar de plaatselijke dorpskerk te gaan.

Theoloog Stefan Paas, vaste gast in de Ongelooflijke Podcast, ziet dat dit met de coronapandemie wederom heel sterk voor het voetlicht is gekomen: “Eigenaren van bioscopen, sportclubs maar ook kerken maakten zich allemaal zorgen over de veranderende levens van mensen en vroegen zich af: ‘komen ze nog terug?’”

Het winkelcentrum als kathedraal

Als het christendom in Nederland niet meer de dominante religie is, moeten we ons volgens Paul dan ook afvragen wat de alternatieve religies zijn geworden. De hoogleraar stelt dat onderzoek aantoont dat de consumentenmaatschappij dermate dominant is in onze maatschappij dat het ons liturgisch vormt. “Je moet eens naar een grote supermarkt gaan en denken ‘hoe is deze kathedraal opgebouwd?’ Je treedt echt een nieuwe ruimte binnen met bepaalde liturgische cycli, zoals de uitverkoop. En er zijn tal van heiligen of in ieder geval voorbeeldlevens beschikbaar, zo niet in de vorm van etalagepoppen dan wel in de vorm van reclames die jou voorleven: ‘Kijk dit zou jij ook kunnen dragen’.”

Paul vindt daarom dat de scheidslijn tussen gelovigen en ongelovigen te eenvoudig is. “Als je secularisatie gaat bekijken als ‘waar gaat je hart naar uit?’ en ‘waar vertrouw je op?’, dan zal elk van ons als je eerlijk in de spiegel kijkt meerdere antwoorden moeten geven.” Als trouwe kerkganger betitelt hij zichzelf dan ook als “geseculariseerd christen”.