Wat moeten we met alle leegstaande kerken?

De leegloop van de kerk

Een kerk is allang niet meer alléén het huis van God. Kerkgebouwen zijn omgebouwd tot café, concertzaal, boekenwinkel en zelfs tot woning. Op dit moment staan er 7110 kerkgebouwen in Nederland. Meer dan 1500 van deze kerken hebben inmiddels een andere bestemming gekregen. Bovendien zijn er de afgelopen decennia honderden kerken gesloopt.

Met de leegloop van de kerk, komt ook telkens de gevoelige vraag naar boven: wat moeten we met al die leegstaande kerken? Kerken zijn gebouwen waar ook veel niet-gelovigen aan gehecht zijn. Maar van wie is het kerkgebouw eigenlijk?

De Theresiakerk

In Den Haag stond deze vraag centraal in een jarenlang gevecht tussen wijkbewoners en kerkbestuur. Inzet: de Theresiakerk, voluit de Sint-Theresia van het Kind Jezuskerk aan de Apeldoornselaan.

Toen filosofe Angela Roothaan hoorde dat het gebouw afgebroken zou worden, kon ze het haast niet geloven. Ze was nieuw in de buurt en ging al jaren niet meer naar de kerk, maar toch stuitte de sloop haar tegen de borst. Roothaan: "Het is een gebouw wat een uiting is van verlangens, dromen, hoop van mensen. Het is een soort gestolde energie, gestolde hoop op iets goeds." En dus sloot ze zich aan bij een groep omwonenden die het besluit wilden aanvechten.

Liefde voor de wijk

Henk van Ruijven zit in het parochiebestuur waar de Theresiakerk onderdeel van uitmaakt. Het stak hem dat de mensen pas in actie kwamen toen het eigenlijk al te laat was. Hij herinnert zich hoe een bewoner hem woedend aansprak over het voornemen het gebouw te slopen. Van Ruijven: "Hij zei: Ja, meneer dat kan toch niet zomaar! Dat kan toch niet zomaar! Ik zei: Maar meneer, waar was u dan de afgelopen 25 jaar?"

Machteloos had de parochie moeten toezien hoe de kerk was leeggelopen. Door het tekort aan inkomsten waren de kosten aan onderhoud, verzekering en stookkosten niet meer te dragen en dus stond de kerk sinds 2007 leeg.

In 2013 werd een nieuwe bestemming gevonden: een woontoren met een grote supermarkt. Maar dat ging de omwonenden te ver. De kerk, vonden zij, was deel van de buurt en dus moesten de buurtbewoners over het lot van het gebouw kunnen meebeslissen. Roothaan: "Het gaat niet alleen om het gebouw. Daarachter zit een enorme liefde voor de wijk."

Henk van Ruijven vindt het onbegrijpelijk dat de bewoners het grotere verhaal niet zien: De kerk zou dan wel moeten worden gesloopt, maar met de opbrengst kon de parochie wel andere noodlijdende kerken in leven houden. Voor hem was het alsof de buurtbewoners eindelijk het licht hadden gezien, maar wel jaren te laat.

Maar de waarheid was anders en misschien te pijnlijk om te erkennen: het ging de bewoners niet om het geloof, maar om de symbolische waarde en de uitstraling van het gebouw. God doet niet meer ter zake. Van religie is alleen de schil overgebleven.

In deze aflevering van DOCS maakte Mariëtte Heres een reconstructie van de strijd om de Haagse Theresiakerk, die een onwaarschijnlijke afloop zou krijgen. De documentaire is gemaakt voor seizoen 2 van Platte Grond, een podcast met bijzondere verhalen over architectuur.

Het podcast-only programma DOCS

Luister iedere week een kort én een langer verhaal over onderwerpen die mensen in Nederland bezighouden. De documentaires van DOCS zijn te horen op NPO Luister, in je favoriete podcastapp, of via de website of app van NPO Radio 1.