'Diederik Samsom is een geweldenaar'

De term geweldenaar is verbonden aan de Nederlandse staatsman Abraham Kuyper. Hij stichtte immers niet alleen een eigen politieke partij maar ook een universiteit en een krant. Geen van de latere premiers heeft deze daadkracht kunnen evenaren.

Toch heeft elke tijd zijn eigen geweldenaren. Zij lijken echter tegenwoordig niet meer in hoofdsteden te zitten maar, curieus genoeg, in Brussel. Wat het duo Frans Timmermans en Diederik Samsom de afgelopen jaren in Brussel aan plannen hebben uitgewerkt grenst aan het ongelofelijke. Het is nog maar de vraag of die plannen ongeschonden door de komende jarenlange onderhandelingen komen, maar alleen al de poging kan met een gerust hart heroïsch genoemd worden.

Ideologische souplesse

Ik herinner mij een debat te hebben gevoerd met Diederik Samsom vlak voordat ik de Tweede Kamer inging in 2006. Het debat vond plaats in Utrecht en veel van mijn eigen studenten konden het dus gemakkelijk bijwonen. Ik herinner mij nog dat ik een vurig pleidooi voor kernenergie hield in de hoop Diederik een beetje op de kast te krijgen. Dat lukte echter voor geen meter. Diederik lachte om elke grap en er ontstond een interessante discussie. Het viel mij toen al op dat Diederik ideologisch heel flexibel opereerde.

Toen ik een paar maanden later in de Tweede Kamer kwam en de portefeuille Defensie en Ontwikkelingssamenwerking kreeg kwam ik Diederik weer tegen. Hij was in de periode voor mij woordvoerder geweest van ontwikkelingshulp en ik kwam speeches van hem tegen die weer van ideologische souplesse getuigde. Ik kwam zinnen tegen als: "als de wereld van de hulp doorgaat om elke discussie over de effectiviteit te boycotten dan kunnen we straks de hele sector opdoeken". Dat had Diederik heel goed gezien.

Nog veel onduidelijk

Toen ik eind 2009 de Tweede Kamer verliet bleef ik Diederik af en toe tegenkomen. Zo herinner ik mij een debat met een klimaatscepticus dat hij heel openhartig en slim voerde. Hij legde aan zijn tegenstander in 2010 uit dat veel nog onzeker was over het klimaat. Het was duidelijk dat de aarde opwarmde en het was ook duidelijk dat de mens daarbij een belangrijke rol speelde maar het was moeilijk te voorspellen wat er precies zou gaan gebeuren.

Zijn tegenstander, Marcel Crok, was onder indruk van de faire wijze waarop Diederik debatteerde. Diederik erkende ruiterlijk dat veel nog onduidelijk was maar dat hij koos voor het voorzorgsbeginsel. Wij waren verplicht aan onze kinderen om te voorkomen dat wij onze kinderen misschien wel met grote problemen opzadelden. Better safe than sorry.

Fenix uit de as

"Elke politieke carrière eindigt in een tranendal", zei Lubbers ooit. Diederik Samsom kan erover meepraten. Hij timmerde samen met Rutte een kabinet in elkaar en bezuinigde er flink op los in crisistijd. Economen zeggen nu dat er te veel bezuinigd is in die tijd. Dat is zuur omdat de PvdA voor Rutte II een hoge electorale prijs betaalde. Samson verloor een lijsttrekkersverkiezing van Asscher en moest het veld ruimen.

Na enige omzwervingen kwam Diederik in Brussel terecht. Frans Timmermans had immers een uitstekende Europese verkiezingscampagne gevoerd en werd beloond met de functie van vicevoorzitter van de Europese Commissie met ondermeer de Green Deal in zijn portefeuille. Diederik werd zijn kabinetschef. Zijn niet geringe intellectuele kwaliteiten kwamen hem ook daar goed van pas. Als er iemand iets van de klimaatproblemen begrijpt is het Diederik wel. Ook zijn jarenlange ervaringen met onderhandelen in de Nederlandse politiek betaalden zich nu uit.

Een kabinetschef zit werkelijk met iedereen aan tafel. Niet alleen met de andere Europese Commissarissen maar ook met het Europese parlement en de machtige lobbyisten van de industrie en de ngo's. Samsom en Timmermans zullen in de komende jaren steun moeten krijgen voor hun plannen. En dat is geen sinecure.

Groene aardverschuiving

We hebben hier te maken met niets minder dan een groene aardverschuiving. Maar liefst dertien voorstellen die ertoe moeten leiden dat er minimaal 55 procent minder CO2 wordt uitgestoten in 2030, en niets meer in 2050 (nulmeting is 1990).

De hele wereld kijkt ademloos toe. De EU is immers een regelgemeenschap die vaak de standaard zet voor de hele wereld. Europa is het eerste continent waar een serieuze poging wordt ondernomen om klimaatdoelen te bereiken zonder dat de zwakkeren hun banen kwijtraken of hun energie en vervoersrekening niet meer kunnen betalen. Biden en zijn team hopen van de Europese plannen iets te kunnen leren. Het VK trouwens ook.

Zoals gezegd, het is maar zeer de vraag of de plannen ongeschonden kunnen worden uitgevoerd. De Europese Commissie gaat immers met zowel het Europees Parlement en de lidstaten onderhandelen en daar leven zeer uiteenlopende ideeën.

Zo zijn de Fransen bevreesd dat het plan om de handel in emissierechten uit te breiden met de brandstof voor auto's en de verwarming van huizen, die gele hesjes weer in de gordijnen zullen jagen. Toen de Franse regering zelf de brandstofprijzen enige tijd geleden verhoogde kwamen de gele vestjes immers in opstand. Macron heeft ook nog eens het probleem dat hij volgend jaar tijdens het Franse voorzitterschap verkiezingen zal moeten winnen. Ik vrees dat de onderhandelingen op dit terrein pas vrucht gaan afwerpen in de tweede helft van 2022.

Klimaatfonds

Om dit probleem te mitigeren wordt er gesproken van een klimaatfonds dat mede gevoed wordt met de opbrengsten van de verkoop van de emissierechten. Dit is een poging om de zwakkeren enigszins te compenseren voor de stijging van de energieprijs voor huizen en de prijs voor fossiele brandstoffen voor auto's. Dit fonds zal bestaan uit 72 miljard euro, sommige spreken over het dubbele, maar is echt onvoldoende om de minder gefortuneerden te compenseren. Hier zal nog veel en hard over onderhandeld worden.

Dit is echt een waagstuk. Mensen met weinig geld kunnen zich nog niet veroorloven om een elektrische auto te kopen en zullen dus in een benzine of dieselauto blijven rijden waarvan de brandstofprijs zal stijgen. Vliegtuigtickets worden trouwens ook veel duurder. Scheepvaart eveneens. Dat zal de prijs van consumentenproducten doen stijgen.

Dan is er ook nog het probleem dat de internationale CO2-heffing grote internationale spanningen gaan opleveren. Om de eigen producenten die duurzaam gaan werken te beschermen tegen concurrentie van buitenlandse collega’s die zich niet hoeven te houden aan de eisen van duurzaamheid wordt er een koolstofbelasting geven.

Met name Rusland zal hier veel last van hebben en ongetwijfeld terugslaan. Rusland kan veel schade aanrichten omdat met name Duitsland zo afhankelijk is van Russisch gas. Zelfs de omvangrijke Duitse investeringen in waterstof vereisen de medewerking van Rusland omdat dit land meer ruimte heeft voor grote fabrieken.

We kunnen niet verzaken

We gaan dus spannende tijden tegemoet. De Europese Commissie is echter niet machteloos. Iedereen die gaten schiet in de plannen zal de vraag moeten beantwoorden hoe dan wel de ambitieuze CO2-reductie moet worden gehaald. We hebben immers met zijn allen de afspraken gemaakt en dat betekent dat we er ons ook aan zullen moeten houden. Als wij verzaken wordt de rekening aan onze kinderen gepresenteerd.

En dat wilde Samsom met zijn voorzorgsbeginsel nu juist voorkomen.