Hoe Rutte III zichzelf in de houdgreep heeft genomen

Altijd spannend, als de hoofdact op een festival een nieuwe sound laat horen. Bij de VVD liep het zaterdag goed af. De Rutte 2.0 viel in de smaak op het partijfeestje in Aalsmeer. Vol passie eiste de premier hogere lonen en strijdbaar waarschuwde hij ‘de grote ondernemingen’ een laatste keer. Anders zwaait er wat.

Toch was dit geen totale make-over van de minister-president. Rutte is heus niet opeens in een socialist veranderd. Deze oproep heeft rechtstreeks met de kernbelofte van dit kabinet te maken; de middengroepen zouden de economische voorspoed voelen.

Het probleem voor Rutte III is dat het die belofte niet waar kan maken. Althans, niet alleen. Als je naar de kille cijfers kijkt, zie je hoe dat zit. De doorrekening van het regeerakkoord liet zien dat de cao-lonen gemiddeld 3,1% per jaar zouden moeten stijgen om die belofte waar te maken.

Nu dat (nog) niet gebeurt kan Den Haag stampvoeten wat het wil, het heeft weinig over die lonen te zeggen. Eerdere oproepen van DNB-directeur Klaas Knot en minister Hoekstra leverden weinig tot niets op. Verder dan een halve toezegging van VNO-NCW voorman Hans de Boer in 2017 kwam het nooit.

Gegijzeld door de polder

Deze kwestie van achterblijvende lonen legt zo een politieke weeffout bloot. Het laat zien hoe deze coalitie zichzelf bij voorbaat liet gijzelen door de polder. Om de politieke missie te doen slagen is het namelijk afhankelijk van vakbonden en werkgevers. Dat probleem zie je trouwens bij meer onderwerpen terug komen. Bijvoorbeeld bij zo'n ander speerpunt van dit kabinet: de pensioenhervorming.

Hoe belangrijk minister Koolmees de hervormingen ook vond, hij was vrijwel machteloos op het moment dat de knoop moest worden doorgehakt. Veel meer dan nagelbijtend langs de zijlijn staan kon hij niet. Vakbondsleden besloten of het hele feest doorging. Een ‘njet’ en zijn ambtsperiode was mislukt. De ’ja’ van zaterdag moet als verlossing hebben gevoeld.

Ook bij het Klimaatakkoord zie je dit patroon. Rutte III sprak ambitieuze doelen af, maar liet de uitwerking daarvan aan anderen over. Vrijwel alle zeggenschap werd uit handen gegeven. Ongeveer heel maatschappelijk Nederland, behalve ‘de politiek’, zat in achterkamertjes aan tafel om oplossingen te bedenken. Pas bij het sluiten van de markt werd in allerijl een 'cockpit' ingericht om toch nog enige grip op het akkoord te krijgen.

Lonen

Toch is Rutte III niet helemaal vleugellam. Sterker nog, het kan daadwerkelijk een enorm verschil maken. Deze coalitie kan de lonen weliswaar niet met een knip in de vinger omhoog doen schieten, het heeft wel andere instrumenten om het leven leuker te maken. Alleen doet dit kabinet dan precies hetzelfde als waar Rutte bij de werkgevers over klaagt.

Sterker nog, een dag voor Rutte’s waarschuwing werd zijn kabinet zelf op een gelijke wijze op de vingers getikt. Niet de eerste de beste, IMF-kopstuk Christine Lagarde, liet weten dat Nederland zelf te zuinig is. Het geld klotst namelijk tegen de plinten en het wordt allemaal in de schatkist gestoken. "Verkeerd," zegt ze, het zou juist "in hoge kwaliteit" geïnvesteerd moeten worden.

Het kabinet zou er daarom verstandig aan doen om leiderschap te tonen door het goede voorbeeld te geven. Dus niet de elf miljard aan teveel betaalde belasting blind in de schatkist stoppen, maar in de economie steken. Dan komt die scherpe taal vanaf het VVD-festival waarschijnlijk nog net iets harder aan bij het bedrijfsleven. En tegelijkertijd werkt het dan dubbel zo hard aan die belofte dat iedereen de voorspoed zou gaan voelen.

David van der Wilde is politiek redacteur voor De Nieuws BV