Het is goed dat John Bercow vertrekt als 'Mr Speaker'

Een voorzitter van het Parlement hoort breed gedragen te worden door de leden en zich niet op te stellen als de ster van de show maar als dienaar. Aan beide criteria voldeed Bercow al lange tijd niet meer.

Onpopulair

In juni 2009 werd het Conservatieve parlementslid uit het kiesdistrict Buckingham tot voorzitter van de Britse Tweede Kamer verkozen door zijn 649 collega’s. Na de parlementsverkiezingen in 2015 en 2017 werd hij twee keer herkozen, maar sindsdien klonk er steeds meer kritiek vanuit zijn eigen Conservatieve partij. Hij nam op belangrijke momenten in het Brexitproces beslissingen die nadelig waren voor de regerende partij.

Binnen zijn eigen partij maakte hij zich zo onpopulair dat er de afgelopen tijd alles aan gedaan werd om te voorkomen dat hij na de volgende verkiezingen nog een keer herkozen zou worden. In september hield hij de eer aan zichzelf en maakte bekend dat hij uiterlijk 31 oktober zou opstappen als Speaker, zodat de zittende Parlementsleden nog voor de volgende verkiezingen een opvolger kunnen aanwijzen.

Volledig onder controle

Wat maakt deze zoon van een taxichauffeur zo'n fenomeen? Op de eerste plaats zijn charisma. Hoewel hij klein van stuk is, is hij alom aanwezig. Nadat hij was opgetreden in de latenightshow van Eva Jinek sprak zij achteraf vol bewondering dat hij met zijn persoonlijkheid de hele studio had gevuld. Ze was zelfs zo onder de indruk dat ze hem uitnodigde voor de allerlaatste uitzending van haar show.

Een ronkende stem, prachtige dictie en zorgvuldig en perfect geformuleerde zinnen die moeiteloos en met ontzettend veel plezier over zijn lippen rollen. In tegenstelling tot een aantal van zijn voorgangers in het Lagerhuis heeft Bercow ieder debat, hoe fel en luidruchtig ook, volledig onder controle. En je ziet hem genieten van zijn rol.

In de hoek zetten

En precies daar zit zijn grootste valkuil. Hij heeft te veel plezier in zijn functie. In plaats van een onpartijdige scheidsrechter op de achtergrond die er voor zorgt dat anderen zo goed mogelijk een debat kunnen voeren, ziet Bercow zichzelf als stralend middelpunt van ieder debat.

Maakt een parlementslid een grap richting iemand anders dan wil Bercow onderdeel van de grap worden en probeert met de grap aan de haal te gaan. Is iemand het oneens met een van zijn beslissingen, wat in het brexitverhaal regelmatig voor komt, dan kan hij het niet laten diegene met prachtig geconstrueerde zinnen even in de hoek te zetten. Een oneerlijke strijd omdat hij als Speaker altijd het laatste woord heeft.

Spektakel

Vrijwel iedere keer dat hij het woord krijgt, en dat is in de debatvorm van het Britse Lagerhuis aan de lopende band, probeert hij op een of andere manier de aandacht op zichzelf te vestigen. Soms door een de naam van een parlementslid gek uit te spreken, dan weer door een kwinkslag te maken richting de volgende spreker, een volgende keer door uitgebreid te wijzen op een procedureel punt.

Het is retorisch allemaal even prachtig maar het maakt van het Britse Lagerhuis nog meer theater dan dat het op zichzelf al is. Juist in de politieke chaos waar de Britten sinds het brexitreferendum van juni 2016 in zitten, zou de Speaker rust moeten brengen. Er is al spektakel genoeg. Maar Bercow stookt het vuurtje juist regelmatig extra op.

Debat beïnvloeden

Maar het is ook niet goed dat de voorzitter door de grootste partij in het parlement gezien wordt als partijdig. En die verdenking is zeker niet volledig uit de lucht gegrepen. Van Bercow is bekend dat hij een 'Remainer' is, dus tegen de uittreding van Groot-Brittannië uit de EU. En op meerdere momenten in het brexitproces heeft hij zijn taak en bevoegdheid als voorzitter zo ingevuld dat beslissingen in het nadeel van de brexiteers vielen.

In tegenstelling tot de Nederlandse Kamervoorzitter heeft de Britse veel mogelijkheden om het debat te beïnvloeden. Zo kan hij bepalen welke door parlementsleden ingediende moties in de vergadering behandeld zullen worden en welke niet. En in welke volgorde.

Vraagtekens

Wat daarbij helpt is dat het Britse parlement weinig vaste regels kent. Er is nogal wat interpretatieruimte. Zo besloot Bercow afgelopen maandag nog een motie van de Regering niet in behandeling te nemen met de verwijzing naar een regel uit 1604! Zoals altijd wist hij een prachtig geformuleerde en gepresenteerde redenering van een kleine tien minuten hiervoor uiteen te zetten, maar het was het zoveelste voorbeeld van een beslissing waar vraagtekens bij gezet konden worden.

Volgende week komt er dus een einde aan het voorzitterschap van deze 'Mr Speaker' die niet snel vergeten zal worden. Gebruikelijk is dat de zittende regering een afzwaaiende Speaker voordraagt voor verheffing in de adelstand. Het zou zo maar kunnen dat daar deze keer van wordt afgezien.

Roderik van Grieken is oprichter en directeur van het Nederlands Debat Instituut. Maandelijks reikt hij in het NPO Radio 1 programma Dit is de Dag de Debatprijs uit aan diegene die zich positief heeft onderscheiden in het maatschappelijk debat van die maand.