Waar is plan B?

Het kabinet heeft gelijk. De wereld is op drift en ons land zal daar de gevolgen van merken. Brexit, zeker zonder deal, zal de Nederlandse export immers niet onberoerd laten. Trumps handelsoorlog met China kan zich zomaar uitbreiden naar Europa.

De voor ons land zo belangrijke Duitse economie verkeert al in recessie, ondermeer vanwege de tegenvallende vraag uit China. De eurozone bewijst hoe lastig het is om een renteniveau op te leggen aan lidstaten met sterk divergerende economieën. Het gevolg is dat ons spaargeld en pensioenen onder druk staan.

Hetze

Vier zorgwekkende fenomenen zijn sterk in opmars: populisme, extreem nationalisme, protectionisme en isolationisme. Populisten willen ons doen geloven dat het volk moreel zuiver op de graat is en de elite corrupt. Wat goeds kan er voortkomen uit een hetze tegen de elite? De elite kent immers talentvolle mensen die niet zomaar gemist kunnen worden.

Extreem nationalisme bezorgt elk weldenkend mens eveneens slapeloze nachten. Met nationalisme is niets mis. Waarom zou iemand niet van zijn eigen land mogen houden? Bovendien wie betaalt er nog belasting als niemand meer gelooft in Nederland als natiestaat? Problematisch wordt het als nationalisme zich gaat afzetten tegen andere natiestaten. Juist die extreme vorm lijkt sterk in opmars. Zal het Verenigd Koninkrijk niet het enige land zijn dat de EU gaat verlaten?

Haasje-over

Protectionisme werpt eveneens zijn schaduw vooruit. Natuurlijk is het verstandig als de scherpe randen van globalisering worden bijgeschaafd. Niet iedereen heeft immers baat bij globalisering. Probleem is alleen dat protectionisme, net als in het interbellum, zomaar kan uitmonden in een wervelend haasje-over. In dat geval neemt de welvaart van eenieder af. De Amerikaanse regering die vroeger altijd opkwam voor internationale instituties die de vrije markt verdedigden, wordt nu geleid door een president die zegt dat hij niet in globalisering gelooft. Voor de EU heeft hij al evenmin een goed woord over.

Tot slot het isolationisme van Donald Trump. In Helsinki zei hij dat hij meer waarde hechtte aan de woorden van Poetin, die Russische interventie in de Amerikaanse verkiezingen glashard ontkende, dan aan die van zijn eigen geheime diensten die ervan overtuigd zijn dat de Russen intervenieerden. De bijstandsclausule van de NAVO, een aanval op één is een aanval op alle lidstaten, werd door Trump al enkele malen gerelativeerd. Geen enkele andere Amerikaanse president heeft dat ooit gedaan maar Trump draait er zijn hand niet voor om.

Revolutie

En dan te bedenken dat de wereld niet goed kan functioneren zonder Amerikaans leiderschap. Zo wisten de Amerikanen het voor elkaar te krijgen om twee revanchistische en oorlogszuchtige landen, Duitsland en Japan, te transformeren in bondgenoten. Voorwaar geen geringe prestatie!

De troonrede is misschien niet de plaats voor filosofische vergezichten, maar kan het kabinet zich wel veroorloven om het antwoord op prangende vragen voor zich uit te schuiven? Hoe gaat Nederland eigenlijk zijn geld verdienen in de aanstormende revolutie op het gebied van kunstmatige intelligentie? Hoe houden wij ons staande te midden van Chinese en Amerikaanse techgiganten die reeds een grote voorsprong bezitten?

Plan B

Hoe gaan wij onze veiligheid garanderen als Trump nog meer afstand neemt van de NAVO? Wat zal onze bijdrage zijn aan een versteviging van de eurozone? Wat gaan wij doen als de eurozone toch uit elkaar valt? Hoe krijgen we Oost-Europa zo ver dat de rechtsstaat weer in ere wordt hersteld? Hoe kunnen we alle neuzen in een richting krijgen en de gemeenschappelijke buitengrenzen van de EU gezamenlijk verdedigen inclusief een gemeenschappelijk immigratiebeleid?

En nu we het er toch over hebben: Hoe gaan wij eigenlijk voorkomen dat de zorg en sociale zekerheid de onderwijsbegroting steeds verder opeten? Wat is eigenlijk ons Plan B als al die maatregelen in de Troonrede onvoldoende soelaas bieden?

Sneeuw voor de zon

Het ligt voor de hand dat een antwoord op deze vragen in veel gevallen een Europees karakter zal hebben. Verantwoordelijke politici zullen dus nog vandaag de dag moeten beginnen om uit te leggen aan de kiezer dat ons land zonder Europese samenwerking nog geen deuk in een pakje boter slaat.

Mocht dat lastig zijn dan heb ik nog wel een tip. Ik vraag aan mijn studenten altijd hoeveel Deense ministers zij van naam kennen. Meestal blijft het dan stil. Vervolgens zeg ik dan dat de wereld net zo weinig weet over het Deense kabinet als over ons eigen kabinet. Opeens smelten alle bezwaren tegen internationale samenwerking weg als sneeuw voor de zon. De dag dat wij uitvoering gaan geven aan plan B is dan spoedig nabij.

Arend Jan Boekestijn is historicus en oud-VVD-Kamerlid