Wordt er gefraudeerd met EU-subsidies?

Een Europees fraudebureau heeft inzage in de administratie van het failliete Smit Ovens geëist. Het bureau wil alleen niet zeggen wat zij met de uitkomsten van dat onderzoek gaan doen, aldus de curator van Smit Ovens, Suzan Winkels. Naar het Ithaka Science Center loopt nog een onderzoek van de Belastingdienst. De fiscus kijkt naar de "zakelijkheid" van sommige kostenposten. Het Nederlandse uitvoeringsorgaan voor EU-subsidies in de drie zuidelijke provincies, OP Zuid, heeft de casus Ithaka ook nog in onderzoek en wacht op een definitieve uitspraak van curator Elly Stals.

4,2 miljoen

In totaal ontving het wetenschapsmuseum in Tegelen ruim 4,2 miljoen overheidssubsidies en bijdragen van sponsoren. Maar al bij de provinciale startsubsidie waren er problemen. De twee directeuren van Ithaka hadden 50.000 euro aangevraagd om een Europese subsidieaanvraag te schrijven. "En toen het geld werd overgemaakt bleek dat waar het geld voor bedoeld was, namelijk hoe maak ik een goed plan om in Europa geld op te halen, dat dat plan er al lag", aldus Jeroen Kerseboom, directeur-secretaris van de Zuidelijke Rekenkamer. Hij deed onderzoek naar de bijdragen van de provincie Limburg aan Ithaka en de besluitvorming van Gedeputeerde Staten.

Alex Brenninkmeijer, lid van de Europese Rekenkamer, wijst op het belang van vroegtijdige signalen. "Als er bijvoorbeeld vooraf rapportages liggen met de boodschap 'begin hier niet aan', en je negeert die, dan is dat een hele belangrijke les om te leren dat je dat soort rapportages heel serieus moet nemen." Ook wijst Brenninkmeijer op de verantwoordelijkheid van Nederland in de uitvoering van Europese fondsen. "Heel vaak wordt gezegd dat Brussel niet goed let op het geld, maar tachtig procent van het Europese geld wordt op nationaal niveau, in nationaal beheer uitgegeven. En als daar fouten gemaakt worden, dan moet je naar Den Haag kijken of naar de provincie waar het uitgegeven wordt."

Niet doorbetaald

Smit Ovens bouwde machines om zonnepanelen te maken. Het werkte in verschillende projecten samen met TNO, Energieonderzoek Centrum Nederland, de Technische Universiteit Eindhoven en de University of Bath in Engeland. Smit Ovens ontving subsidiegeld dat het vervolgens door moest betalen aan de projectpartners. Maar in de faillissementsverslagen staat dat de subsidie inkomsten 'gedeeltelijk zijn aangewend om de eigen exploitatie te financieren, zo blijkt uit analyse van de bankafschriften'.

De EU-subsidie aan Ithaka van 1,6 miljoen euro is verdwenen en komt ook niet meer terug. Curator Stals verwacht niet dat er nog iets overblijft uit het faillissement. Ook de 144 duizend euro die aan Smit Ovens is uitgekeerd voor een Horizon project krijgt de Europese Commissie hoogstwaarschijnlijk niet terug.

Geen goedkeuring

Volgens Brenninkmeijer moeten we kritisch kijken naar hoe we in de toekomst omgaan met Europese subsidies. Er gaan al veel stemmen op om de traditionele landbouwsubsidies en regionale fondsen niet meer door te zetten. "Er moet meer gelet worden op de effectiviteit van die verschillende programma's." Er zijn namelijk al jaren problemen met EU-subsidies. "De Europese Rekenkamer weigert ieder jaar om een goedkeurende verklaring af te geven over de besteding van Europese subsidies in de lidstaten", aldus Jacobine van den Brink, hoogleraar Europees en nationaal bestuursrecht aan de Universiteit Maastricht. Zowel Van den Brink als Brenninkmeijer wijzen op de mogelijkheid om subsidies te vervangen door leningen, waarbij de subsidie wordt omgezet in een investering die terugbetaald moet worden. "Dat betekent dat je ook veel meer geld beschikbaar hebt", concludeert Brenninkmeijer.

Luister hier de uitzending van Reporter Radio terug.