Gedwongen anticonceptie in gesloten jeugdzorg

‘Inbreuk op lichamelijke integriteit’

In de gesloten jeugdzorg, ook wel JeugdzorgPlus, komen kinderen terecht die zonder behandeling een risico zijn voor zichzelf of hun omgeving, onder andere door huiselijk geweld of seksueel misbruik. Tienermeisjes, van wie soms de lichamelijke integriteit al vaker is geschonden, worden gedwongen tot het nemen van anticonceptie. Dat blijkt uit verklaringen van vrouwen die opgenomen zijn geweest in een instelling en van oud-medewerkers.

Volgens Andre den Exter, Universitair hoofddocent Gezondheidsrecht aan Erasmus School of Law mogen jeugdzorginstellingen niet zelf verplichte anticonceptie opleggen. “Zonder een uitspraak van de rechter kan geen aanspraak worden gedaan op de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz)”, aldus Exter. “Het is de meest vergaande beslissing die je kan nemen, dus moet de rechter er echt van overtuigd zijn dat er geen andere mogelijkheid is. Als dat niet gebeurt, dan is het illegaal en een inbreuk op de lichamelijke integriteit.”

Repressief klimaat

Een aantal oud-medewerkers van verschillende instellingen erkennen dat de meisjes wel het gevoel zouden kunnen hebben gehad dat de anticonceptie werd opgelegd. “Ik kan me zeker voorstellen dat ze het als een repressief klimaat ervaren, daarmee bedoel ik dat er van machtsmiddelen misbruik wordt gemaakt of dat ze het gevoel hebben geen autonome keuzes te kunnen maken’’, vertelt een voormalig behandelcoördinator van de instelling ‘t Anker in Harreveld.

Van de instelling Almata is bekend dat zij anticonceptie als voorwaarde van verlof opleggen. “Als er sprake is van verhoogde risico’s kan gebruik van anticonceptie een voorwaarde voor de jeugdige vormen om op verlof te mogen”, zo valt er te lezen in een rapport van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd uit 2018. De inspectie laat desgevraagd het volgende weten: “Wij verwachten dat instellingen daar terughoudend mee om gaan. Verplichte anticonceptie mag nooit ingezet worden als standaard maatregel voor alle bewoners.”

Spanningsveld

Hoogleraar Peer van der Helm (resisdentiële jeugdzorg) zegt ook dat het gebruik van drang en dwang als het gaat om anticonceptie juridisch niet te verdedigen is, en zorg-ethisch ook niet. “Medewerkers hebben een enorme machtspositie en instellingen denken dat ze totale controle hebben over de jongeren.”

Een voormalig medewerker van de inmiddels gesloten instelling Hoenderloo Groep noemt het een ingewikkeld thema waarbij er een spanningsveld bestaat tussen de lichamelijke integriteit van jongeren en het gevoel van verantwoordelijkheid van de instelling. “Stel je voor dat een meisje zwanger raakt in de instelling, dan word je daar als organisatie verantwoordelijk voor gehouden.”

Eén van de betrokken instellingen geeft aan dat het weleens is voorgekomen dat verlof en anticonceptie aan elkaar gekoppeld werden. In dat geval waren er grote zorgen over het psychisch welzijn, in combinatie met zorgen over seksuele contacten.

De overige instellingen geven aan dat zij niet werken met gedwongen anticonceptie. Ook de instelling Almata, waarvan in het inspectierapport te lezen was dat zij anticonceptie als voorwaarde voor verlof kunnen stellen, zegt zich niet te herkennen hierin: ‘’Alhoewel we nooit kunnen uitsluiten dat jongeren dit zo ervaren hebben, herkennen wij ons niet in deze werkwijze.’’

Lees ook het artikel op Pointer.nl Gedwongen anticonceptie in gesloten jeugdzorg: ‘Als je het niet nam, waren er zeker consequenties’

Luister zondag 6 februari naar de Pointer reportage op NPO Radio 1 om 19:45 uur.