'Het neoliberalisme is erg ingesleten in Nederland'

Vorige week legden de Uber Files iets bloot in Nederland: onze politieke instituties zijn erg vatbaar voor een sterke lobbycampagne van een bedrijf dat met illegale praktijken voet aan de grond wil krijgen. Kan het neoliberalisme, een economische stroming dat pleit voor marktwerking, deze houding verklaren?

De BV Nederland

Oudenampsen is socioloog aan de Vrije Universiteit Brussel en denkt van wel. Sinds de jaren tachtig is er 'de BV Nederland-gedachte', legt hij uit. "De winstgevendheid van het bedrijfsleven moet op nummer één staan. Nederland moet een goede investering locatie worden voor het bedrijfsleven."

Vanuit deze wens ontstaat er belastingconcurrentie tussen landen die de belasting die grote bedrijven moeten betalen, naar beneden brengt. En Nederland loopt daarin al jaren voorop. "Er zijn speciale afdelingen bij het ministerie van Economische Zaken en de Belastingdienst die bezig zijn om grote bedrijven binnen te harken."

Geen belasting

Volgens senior-econoom Nic Vrieselaar (Rabobank) is dit een 'enge manier' om naar een vestigingsklimaat te kijken. Het gaat volgens hem namelijk om meer bij een gunstig vestigingsklimaat. "Het gaat er ook om of je bevolking goed is opgeleid en of de infrastructuur op orde is. Het is veel meer dan of je wel of niet veel belasting moet betalen."

Race to the bottom

Op deze manier kom je volgens Vrieselaar al snel terecht in een race to the bottom met belastingen. "Als deze grote bedrijven weinig tot geen belasting betalen, wie moet er dan betalen voor onze wegen, de zorg en het onderwijs? Wat je nu ziet is dat deze lasten op de schouders van werkende mensen terechtkomt." En dat is wrang, vindt de ecnonoom. "Dan werk je voor die BV Nederland en moet je juist extra belasting betalen.

Geschiedenis neoliberalisme Nederland

Het neoliberale gedachtegoed ontstaat in de jaren dertig in de VS. Waar de economische stroming van het Keynesianisme het markmechanisme wil beteugelen, willen neoliberalen dat de overheid juist een aanjager van de markt en schepper van concurrentie wordt.

Al sinds de wederopbouwpolitiek in naoorlogs Nederland is het neoliberale gedachtegoed in Nederland, zegt Oudenampsen. Maar het schiet pas echt wortel met de komst van de kabinetten van Ruud Lubbers die privatisering en liberalisering doorvoeren. Het neoliberale gedachtegoed is ook nu nog erg ingesleten in onze instituties en hoe we denken, zegt Oudenampsen.

Corona- en klimaatcrisis

Sinds de financiële crisis van 2008 is er volgens de socioloog juist weer veel kritiek op het neoliberale gedachtegoed en hoor je de wens om het toch weer anders te organiseren. "Nu met de coronapandemie en de klimaatproblematiek is het idee van een overheid die gaat plannen gedeeltelijk terug."