'Thierry Baudet zal zeggen dat we tijdens WOII in lockdown zaten, maar wij schuilden voor bombardementen'

Persoonlijke oorlogsverhalen

Wat hebben we veel herdacht deze week: televisie, de Dam, boeken, krantenvol. Het lijkt jaarlijks meer te worden. Naarmate de oorlog langer geleden is, dringt hij zich sterker aan ons op. De cultuur van stilzwijgen, van jezelf wegcijferen, geen aandacht voor jezelf vragen, is in mijn leven verdrongen door een cultuur van jezelf laten zien. Die heeft meer ruimte geschapen voor steeds meer persoonlijk oorlogsverhalen.

Misschien beleven we nu een inhaalslag, voor het te laat is: straks leeft niemand meer die uit eigen herinnering vanavond met verhalen kan komen om ze duizend malen te vertellen. Soms heb ik het idee dat het nu al niet meer kan. Ik heb de oorlog meegemaakt, maar wat kan ik vertellen waar iemand wat aan heeft? Ik was vier en bang.

De Volewijckers kampioen

Hoe moet je generaties die er niet bij waren duidelijk maken hoe het werkelijk was in de oorlog? Dat het dagelijks leven doorging? In mijn werkkamer zie ik uit op de velden van De Volewijckers, een arbeidersclub uit Amsterdam-Noord die in 1944 kampioen van Nederland werd. 1944? In het hoogtij van de oorlog!? Waren dat collaborateurs? Welnee, voetballers, en de gebroeders Wagenaar, steunpilaren van de club, zaten tegelijk diep in het communistische verzet. Maar ze bleven voetballen, tegen de klippen op.

Vaak hoor je vertellen, met enige verontwaardiging, dat zich, ook in 1944, een scheuring voordeed in de gereformeerde kerk. De vrijmaking zoals die haast ironisch heette kwam, lees ik, op ''een ongelukkig moment'': de Duitse bezetting was op haar hevigst, het openbaar vervoer reed niet, zodat geen synode bijeen kon komen. Hadden die mensen niets beters te doen? Maar misschien was hun geloof toen juist belangrijker dan ooit en de voornaamste scheurmaker, dominee Klaas Schilder, kon niet komen vergaderen omdat hij als verzetsman ondergedoken zat.

Dagelijks leven

Het grote verhaal, van vervolging, verzetsdaden, concentratiekampen is gemakkelijker te vertellen. Het maakt meer indruk, dan het verhaal van het dagelijks leven dat doorging. Mijn vader was geen heldhaftig man, hij had geen geregeld werk, werd verzekeringsagent en ging de huizen langs om premies te innen en schade op te nemen. En dat stelde hem in staat om op zijn fietstochten door het dorp extra voedselbonnen mee te nemen voor de onderduikers die her en der verborgen zaten. Het dagelijks leven verknoopt met illegaliteit.

Thierry Baudet

Mijn oorlogsherinneringen worden beheerst door Bruintje Beer, over wie mijn moeder mij voorlas bij het licht van een carbidlampje op het fornuis in de keuken, want in de huiskamer mocht je niet zitten: veel te gevaarlijk. Thierry Baudet zal nu wel zeggen dat wij toen dus ook in een lockdown zaten, maar wij schuilden voor bombardementen, niet voor een virus. Bruintje Beer leefde in een donker, angstaanjagend bos en wij ook: mijn vader kon wegens die distributiebonnen elk moment door de Gestapo gearresteerd worden. En dan dreigde niet zoals voor de vrijheidsstrijders van Baudet een boete van enige tientjes, maar deportatie en dood in een concentratiekamp.

De oorlog zal onvermijdelijk vervagen, net als de Franse tijd. Dat tijdens de bezetting het dagelijks leven globaal z’n gangetje bleef gaan, wordt steeds moeilijker uit te leggen. Maar de bevrijding van 5 mei 1945 zal nooit op één lijn gesteld kunnen worden met het niet mogen huldigen van Ajax op het Leidseplein en het moeten tonen van een vaccinatiebewijs, niet met de Jodenster.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.