Waarom corona géén oorlog is die we moeten bestrijden

Ziekte als metafoor

Het essay Ziekte als metafoor, geschreven door Susan Sontag, verscheen al in 1978 maar is nu opnieuw relevant, vertelt Benjamin Moser. Toen zij dit schreef hing er een enorme schaamte om het woord kanker: als je dit kreeg had je iets verkeerd gedaan, dan had je dat aan jezelf te danken. Op deze manier werd er over kanker en kankerpatiënten gesproken. "Sontag zag dat de taal die gebruikt werd om over kanker te praten levens kostte", aldus Moser.

En nog steeds wordt kanker vaak gezien als een 'levensstijlziekte' die je krijgt door 'verkeerd te leven': je eet te veel, je sport niet genoeg, je rookt. Deze manier om over ziektes praten heeft invloed op het uiteindelijke handelen van mensen. Als mensen denken dat ze niet goed leven, dat het krijgen van een ziekte een straf is voor hun eigen handelen, dan zullen ze minder gauw naar de dokter gaan, met alle gevolgen van dien.

Kwetsbare groepen bij corona

"Sontag had het over 'risicogroepen', wij praten nu in tijden van corona over 'kwetsbare groepen'," vertelt Nadia de Vries. Zelf genas zij als kind van een ziekte die de doktoren bestempelden als chronisch. De Vries ontdekte zo als kind al dat er twee werelden zijn: het rijk van de zieken en het rijk van de gezonden. "Zelf woonde ik in beide rijken, heb ik beide werelden ervaren." En voor beide rijken gelden er andere woorden en regels.

"Toen de 1,5 meter regel hier als coronamaatregel werd ingevoerd, werd er door mensen gezegd 'ik ben niet kwetsbaar dus ik kan lekker naar het strand', daarin zag je heel duidelijk de tweesplitsing. Met bovendien de voetnoot 'die mensen zijn al kwetsbaar, misschien ligt het ook wel aan hen'."

"Precies", vult Moser aan, "De kwetsbaren of risicogroepen roken te veel, drinken te veel, sporten te weinig. Maar als je zo door gaat is iedereen een risicogroep, want iedereen is kwetsbaar op de een of andere manier: je hebt ooit een sigaret gerookt, je bent man bijvoorbeeld, of oud. Dat zijn allemaal risicofactoren."

Aidsepidemie

Tijdens de aidsepidemie werd er ook gepraat over 'vatbare mensen'. En ook toen werd er door groepen mensen onterecht gedacht dat zij wel veilig zouden zijn. "Alles wat Sontag in Ziekte als metafoor had beschreven bleek tijdens de aidsepidemie waar te zijn: als je slechte taal gebruikt over ziektes en zieken, en mensen neerzet in de groep 'kwetsbaren', is het heel makkelijk om op die groep mensen neer te kijken", aldus Moser.

"Met aids waren het de homoseksuelen: die deugden niet, die hadden het beter moeten doen, het was hun eigen schuld. Het was grotendeels een 'gayziekte' en het kreeg daardoor al helemaal geen aandacht van de Amerikaanse overheid. De regering liet het maar gaan want 'zo erg is het niet als al die homo's allemaal sterven'. Ditzelfde zie je nu gebeuren met ouderen en corona. Er komt heel snel een rekensom met de uitkomst wie het wel en wie het niet verdient om te leven."

Oorlogstaal

Om de aandacht te krijgen en iedereen wakker te schudden grijpen overheden naar extreem taalgebruik: 'We zijn in oorlog met het coronavirus'. Maar dit is absoluut niet de juiste manier, vindt Moser: "We zitten niet in oorlog, we zitten met een probleem voor de volksgezondheid."

"Als een virus een oorlog, een strijd of een gevecht is, dan zijn er winnaars en verliezers", zegt Nadia de Vries. "Als je dan komt te overlijden dan ben je een verliezer van de ziekte, dan was je niet slim of niet sterk genoeg. Er wordt een waardeoordeel bij uitgesproken en aan verbonden, een oordeel over wie jij als mens bent of bent geweest."

"Als je iets wilt bereiken dan moet je heel duidelijk maatregelen stellen en die vervolgens handhaven", vindt Moser. "En geen opgeklopte onzintaal gebruiken."

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.