Dankzij deze ontdekking was jij nu je handen

De ontdekking van Semmelweis ging niet vanzelf: aan alle kanten werd hij tegengewerkt. Hoe dat kan, weet medisch historicus Leo van Bergen en hij vertelt bij OVT.

Een ontdekking die levens redt

In het ziekenhuis waar dokter Ignaz Semmelweis in 1844 werkt, valt hem iets op. Er zijn twee kraamafdelingen: op de ene afdeling werken medisch studenten en op de andere afdelingen werken vroedvrouwen. De afdeling met de medisch studenten heeft een sterftecijfer van 10 procent onder de vrouwen die daar bevallen. Met daar tegenover een paar procent op de andere afdeling.

Volgens Semmelweis kon dit geen toeval zijn dus ging hij op onderzoek uit. "Hij probeerde van alles uit", vertelt Leo van Bergen. "Hij was ook een kind van zijn tijd, dus hij dacht eerst dat het aan de buitenlanders lag, dus die werden allemaal eruit gegooid. Dit had geen echt effect. Daarna liet hij de twee afdelingen van plek wisselen. Wat bleek? Het hoge sterftecijfer op de medische afdeling verhuisde gewoon mee."

Uiteindelijk bleef er maar één mogelijkheid over voor Semmelweis: het zou wel moeten liggen aan de werkzaamheden van de medisch studenten. "De medisch studenten kwamen elke dag direct van de lijkenzaal, waar ze eerst les hadden. Dit betekende dat ze zonder hun handen te wassen de vrouwen op de kraamafdeling gingen helpen. Semmelweis verplichtte al zijn collega’s om de handen te wassen met chloorkalk."

Het effect hiervan was ongelofelijk: het sterftecijfer op de medische afdeling vloog omlaag. Bovendien: "Wat bijzonder is aan deze ontdekking is dat Semmelweis niet wist dat bacteriën en virussen bestonden. Toch wist hij met zijn onderzoek aan te tonen dat het wel aan de ongewassen handen móést liggen."

Weerstand tegen zijn ontdekking

Je zou geneigd zijn te denken dat Semmelweis op handen werd gedragen voor het redden van zoveel levens. Maar niets is minder waar, hij werd flink tegengewerkt door zijn collega’s. "De weerstand tegen Semmelweis had een wetenschappelijke, en een persoonlijke reden."

Het heersende idee in die tijd was de miasma-theorie. Dit betekent: 'vuile luchten': ziektes 'zweefden door de lucht'. Dit was niet helemaal onwaar, maar handen speelden geen rol in die theorie en dus ging de ontdekking van Semmelweis regelrecht tegen de wetenschap van die tijd in.

Ook was er een persoonlijke reden: "De andere artsen vonden het idee dat hun handen iemand ziek konden maken, niet kloppen. Ze waren toch dokter? Bovendien is het wassen van de handen in chloorkalk erg pijnlijk, dus ze hadden daar op een gegeven moment ook geen zin meer in."

Dovemansoren

Hoewel Semmelweis er alles aan deed om mensen te overtuigen duurde het lang voordat zijn ontdekking echt op waarde werd geschat. Zo stuurde hij brieven om zijn ideeën te verspreiden, onder andere naar Nederland. "Hij kreeg wel brieven terug van Nederlandse collega’s die zeiden dat ze het wassen met chloorkalk in gebruik hadden genomen, maar daar zijn nooit bewijzen voor gevonden. Soms antwoordden ze ook helemaal niet."

Het duurde tot ná de dood van Semmelweis - die op 47-jarige leeftijd aan een bloedvergiftiging overleed – voordat zijn ideeën wijdverspreid in de praktijk gebracht werden. Dit was te danken aan Joseph Lister, die aan de voet stond van de bacteriologie. Met de kennis over bacteriën was eindelijk wetenschappelijk bewezen dat de miasma-theorie niet voldeed; dat ziekteverwekkers zich wel degelijk op handen kunnen verschansen. Semmelweis kreeg toch gelijk.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.