Hoe wetenschappers een Nederlandse gerechtelijke dwaling voorkwamen met een balpen

Bijzondere zaak

"Het is een hele bijzondere zaak," begint Marijnissen. "Het begint in 1991, toen in een woning in Leiden een vrouw dood in haar huis werd gevonden. In het begin dachten ze dat ze een hersenbloeding had gehad." Maar de schouwarts zag iets opvallends: "Een kleine rode bloeddruppel bij haar ooghoek." Ze besloten haar beter te onderzoeken. "Toen bleek inderdaad dat er hersenschade was, maar dat kwam door een volledige balpen in haar hoofd, die binnen was gebracht door haar oog."

Marijnissen vertelt hoe hij later betrokken raakte bij de zaak: "De politie kon na een onderzoek en gesprekken met de familie niks strafbaars vinden. Toen hebben ze de familie medegedeeld dat het onderzoek was gesloten. Daarna kwam de familie er achter dat ze onderdeel waren van strafrechtelijk onderzoek."

Ombudsman

Dat kwam omdat de zus en vriendinnen van het slachtoffer vertelden aan de politie dat ze een moeilijke verhouding had met haar ex-man. "Ze was bang voor hem. Daarnaast verklaarden ze dat het slachtoffer altijd waarschuwde dat je niet met een pen in je hand moest rondlopen, omdat dat gevaarlijk kon zijn." Toen de familie de stukken daarna opvroegen, kwamen ze erachter dat ze als verdachte waren gehoord. En dat terwijl zij begrepen hadden dat ze gewoon als betrokkenen van het slachtoffer werden gehoord." Daarom klopten ze met een klacht aan bij de Nationale Ombudsman. "Die gaf na onderzoek de politie een grote veeg uit de pan. In die periode raakte ik betrokken bij het verhaal."

Impact op het gezin

Marijnissen ontmoette de familie en zag dat de verdachtmakingen een grote weerslag hadden op het gezin: "Ze waren getraumatiseerd. Het waren puberkinderen die hun moeder verloren. Haar ex-partner was boos vanwege de verdachtmakingen op zijn adres. Mensen dachten dat hij, omdat hij een geleerde natuurkundige was, een speciaal trucje had gevonden om de pen tóch via het oog in te brengen, hoewel dat volgens oogspecialisten niet mogelijk werd verklaard."

Zoon wordt plotseling verdachte

De politie raakte daarna op een ander spoor: de zoon van het slachtoffer was verdachte. "Een amanuensis (assistent bij natuurkunde, red.) van de school van de jongen, had de jongen horen praten over de perfecte moord; dat je die met een pen zou kunnen plegen, door hem in iemands oog te steken." Later heeft de jongen bij een begeleidend therapeut opgebiecht dat hij zijn moeder met een kruisboog in het oog zou hebben geschoten. Daarna werd hij opgepakt en veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf.

Slecht vonnis

Daarna gingen veel mensen zich met de zaak bemoeien. Dat kwam omdat het geen goed vonnis was, vertelt de journalist: "Het vonnis dreef op de verklaring van de amanuensis en op het feit dat de therapeut naar de politie was gestapt, wat zij helemaal niet had mogen doen. Zo'n gegeven uit een sessie kun je niet veranderen in een feitelijk verhoor." Wetenschappers hadden al gemeld dat de val het meest waarschijnlijk was, mede omdat een oogkas niet te doorboren is met een pen.

Schieten op varkens- én mensenkop

Daarom besloten ze de proef op de som te nemen, en beschoten ze een varkenskop met een balpen, en uiteindelijk zelfs een mensenhoofd. Dat gaf een verrassende uitkomst: "Wat bleek: de oogkas kon wél doorboord worden, maar er bleek ook dat de pen er sterk door vervormd zou worden. Dat was bij het slachtoffer niet het geval." Op basis daarvan werd de jongen uiteindelijk vrijgesproken.