Historicus John-Alexander: 'Populisme kan tot op zekere hoogte nuttig zijn'

Erg competent

Boulanger, geboren op 29 april 1837, was een charismatische, moedige, sociale en handige man. Vriend en vijand mocht bij hem langskomen en een feestje sloeg hij nauwelijks over. "Voordat hij zijn carrière als politicus begon, was hij militair. Hij was erg competent en lobbyde goed voor zichzelf. Dat was in de 19de eeuw ook nodig. Het was namelijk belangrijk om een goed netwerk te hebben als je de politiek in wilde", vertelt historicus John-Alexander Janssen, die een boek schreef over Boulanger.

Franse eer herstellen

Rond 1886 werd Boulanger voor het eerst minister van Oorlog. Zijn belangrijkste thema: de gekrenkte Franse eer herstellen. In de Frans-Duitse oorlog had Frankrijk Elzas-Lotharingen verloren. "Hij was iemand die de Franse eer zou herstellen en Frankrijk weer een plek op het wereldtoneel wilde geven." Bovendien had Boulanger scherpe kritiek op de Franse grondwet. "Volgens hem was de grondwet de bron van al het kwaad. Als je die zou veranderen, zou Frankrijk een heel ander land worden. Het parlement functioneerde niet volgens hem en er was veel sprake van corruptie."

Vertrek

Bij het volk was Boulanger ongekend populair, maar zijn politieke tegenstanders waren bang voor hem. John-Alexander vervolgt: "Hij was een belichaming van de nationale psyche, de ziel van Frankrijk, maar de populariteit begon zich tegen hem te keren. Hij wordt door de regering uit het kabinet gezet en krijgt een functie elders, in de provincie. Zijn Franse aanhangers waren het niet eens met zijn vertrek en stormden hun huizen en werkplaatsen uit om naar het station te gaan en Boulangers vertrek tegen te houden. Het was een chaos van jewelste en Boulanger kon nog net zonder kleerscheuren op de trein stappen. Later gebruikt de regering dat als munitie om hem weg te zetten als landverrader."

Populisme nu

Hoewel Boulanger in een totaal andere tijd leefde, ziet historicus John-Alexander Janssen wel overeenkomsten met het heden, met name als het gaat om retoriek en wantrouwen tegenover bestaande instituties. "Trump zei: 'we're gonna drain the swamp', de voorstelling van Washington als een moeras. Dat wantrouwen tegenover het establishment en het sterke machtsdenken zie je bij zowel Trump als Boulanger."

Populisme en nationalisme zijn altijd met elkaar verbonden geweest, denkt Janssen. "Soms is dat nationalisme heel identitair, mensen weghouden die er niet bij mogen horen. In de tijd van Boulanger was het juist revanchistisch." Populisme hoeft niet gevaarlijk te zijn, het kan ook iets opleveren: "Ik denk dat het soms een correctie kan zijn op de democratie, zeker als een systeem te zelfgenoegzaam is. Tegelijkertijd: populisme brengt machtsdenken met zich mee, het is alles of niets. Daarom kan het zeker ook gevaarlijk zijn. En is respect voor instituties, zoals de rechterlijke macht, belangrijk binnen een democratie."