Geert Mak over hoe dagboeken ons iets vertellen over heden én verleden

Geschiedenis heet van de naald

Zijn beroemde epos In Europa is deels gebaseerd op dagboeken, zegt Mak. Daaruit haalt hij informatie hoe het leven was en hoe de politiek op gewone mensen afstraalden. "Het is heet van de naald geschreven."

Mak herkent een goed dagboek aan een leuke schrijfstijl. Ook moet iemand goed kunnen observeren en heeft gevoel voor het absurde. Iemand die dat volgens Mak allemaal had was Lord Moran (1882-1977), de lijfarts van Winston Churchill.

Lijfarts Winston Churchill

Moran hield een dagboek bij tijdens de roerige Tweede Wereldoorlog. Mak noemt het fascinerend om door de ogen van deze lijfarts op te trekken met de Britse oorlogspremier en te lezen over de onderhandelingen die plaatsvonden.

Moran had ook dat gevoel voor absurdisme, waar Mak zo van houdt. Hij haalt een passage aan uit het dagboek. "Ze vliegen in een bommenwerper naar Casablanca en Churchill ligt op een matras in zijn zijden pyjama te rillen van de kou. Middenin de nacht staat hij op en probeert met een stuk deken een gat in het vliegtuig dicht te proppen." Moran omschreef hoe Churchill met zijn "grote witte lijf" door het vliegtuig kroop.

Dag in Dag uit

Iemand die misschien nog wel meer van dagboeken houdt dan Mak, is redacteur Erik van den Berg. Hij heeft duizenden gepubliceerde dagboeken in zijn kast staan en al zeven jaar lang plaatst hij dagelijks een dagboekfragment in de Volkskrantrubriek Dag in Dag uit.

"De krant staat vol met problemen en sores die ons nu bezighouden", zegt Van den Berg. "Dat kan de overtuiging opleveren dat wij het middelpunt van het heelal zijn." Met de (vaak historische) dagboekfragmenten laat je volgens hem zien dat er tweehonderd jaar geleden óók mensen waren die dachten dat ze het middelpunt van het heelal waren.

Parallel corona

Ook plaatst het veel van onze sores in perspectief en hoewel de fragmenten soms eeuwen geleden geschreven zijn, lijken ze ook toepasbaar op ons huidige tijdsgewricht. Zoals onderstaande dagboekfragment geschreven door de Britse politicus Henry Vassall-Fox in 1831.

Van den Berg herkent een duidelijke parallel naar corona en het wantrouwen van de wetenschap dat nu ook plaatsvindt. "Het mond daar zelfs uit in moord en doodslag. Zo ver zijn wij gelukkig nog niet", zegt Van den Berg.

'Pandemieën hebben altijd plaatsgevonden'

Dit soort historische fragmenten zijn ook nu nog relevant door de verbinding met het verleden, vindt Mak. "Mensen doen alsof corona een geweldige nieuwe ramp is, maar pandemieën hebben altijd plaatsgevonden. Het hoort bij de menselijke geschiedenis en het gaat altijd gepaard met angst, maatregelen en discussie."