Avondklok: 'Het klinkt onheilspellend en zweemt naar dictatuur'

Avondklok

Komt er een avondklok? Het klinkt onheilspellend, zweemt naar oorlog en dictatuur. Een ander woord is spertijd, klinkt nog grimmiger, naar de Duitse bezetting.

Twee keer maakte ik een avondklok mee. De eerste was in 1975, op de Filippijnen, waar het curfew heette, naar couvre-feu, gedoofde vuren. Ik was naar het land meegetroond door fotograaf Vincent Mentzel die de islamitische guerrilleros in het Zuiden wilde fotograferen, bij een artikel dat ik van hem moest schrijven, naast de radioreportage die ik voor de VPRO maakte. Over glibberige sawahdijkjes strompelden we voort achter patrouilles van vijftienjarige jochies in battledress met te zware geweren. Was dit de guerrilla? Helemaal serieus konden we het niet nemen.

In de hoofdstad Manila heerste vanwege die kinderguerilla de noodtoestand, martial law, waarmee 90 procent van de bevolking ingestemd heette te hebben. De avondklok ging in om 10 uur in de avond, dan sloten de café's en hadden de klanten de keus: ijlings nog fluks naar huis of aan de bar blijven hangen tot ze er om 6 uur 's morgens uit mochten. Er werd zwaar gewapend gepatrouilleerd en het was doodstil op straat.

Op een politiebureau haalden we een permit om na de avondklok op straat te mogen en het radiopubliek getuige te kunnen laten zijn van de curfew. Maar hoe laat je stilte horen? Vincent kwam op het lumineuze idee van een poes! Ik moest laten horen hoe druk het overdag in het centrum van Manila was en dan na tienen met de microfoon een poes volgen die na de avondklok op hetzelfde punt de straat overstak. Hoor, het geluid van kattennageltjes op het plaveisel: zo klinkt nou een curfew.

Staatsgreep Suriname

De tweede keer was in 1980, na de staatsgreep in Suriname. Paramaribo ging al om zes uur op slot. Even daarvoor liep ik gauw bij de Chinees op de hoek binnen, sloeg hete Surinaamse broodjes in en een djogo, een literfles Parbobier, en installeerde mij op het balkon van de YWCA, het hostel van de Young Christian Women's Association waar ik logeerde. Dan bewoog niets meer op straat, alleen iemand die zich verlaat had haastte zich naar huis. Het asfalt lag verlaten onder de eeuwenoude mahoniebomen langs de Heerenstraat totdat van om de hoek een gevechtswagen de Heerenstraat in draaide, in de laadbak tien jonge soldaatjes, de Uzi's dreigend omhoog geheven. Dit was de 'revo', de revolutie van de sergeants. Of speelden ze revolutietje zoals ik had gedacht dat die jonge Filipino’s guerrillatje speelden?

''Wat vinden jullie van de staatsgreep?'' vroeg verslaggever Jozef Slagveer de volgende dag aan schoolkinderen in Paramaribo. ''Niet goed'', zei een jongetje, ''ze schieten mensen dood.'' ''Maar'', zei Jozef, die een vurig aanhanger van de revo was, ''ze schieten toch niet alle mensen dood?'' Die middag werden wij verslaggevers uitgenodigd om in de Memre Boekoe-kazerne bij te wonen hoe ambtenaren die er met de pet naar hadden gegooid bij wijze van revolutionaire heropvoeding met ontbloot bovenlijf werden afgeranseld. Toen drong de grimmigheid van die staatsgreep tot mij door.

Twee jaar later is Slagveer zelf door de militairen doodgeschoten, slachtoffer van de decembermoorden. Veertig jaar leefde Suriname onder de slagschaduw van Bouterse. En op de Filippijnen heerst nu permanent een noodtoestand. De werkelijkheid is vaak grimmiger dan je je zelf aanvankelijk wilt bekennen.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.