De journalisten versus Trump: hoe om te gaan met zijn leugens?

De eerste zin spreekt voor zich: waarheid en journalistiek horen hand in hand te gaan. Maar in de tweede zit nog wat speling. Wie bepaalt welk nieuws onderdrukt moet worden? Wat gebeurt er met de journalistiek wanneer iemand beweert dat verdrukking van bepaalde nieuwsbronnen de maatschappij ten goede komt? Wat als die persoon de president van de Verenigde Staten is?

De zwarte lijst

Er is een strijd gaande. Donald Trump heeft sinds zijn aantreden al meerdere keren aantoonbare onwaarheden uitgekraamd. De journalisten die hem daar vervolgens mee confronteren worden een doelwit van zijn kabinet. Als Trump op zijn leugens betrapt wordt, wuiven zijn handlangers de kritiek weg met hun inmiddels beruchte, Orwelliaanse verklaring: het waren alternatieve feiten.

Dezelfde handlangers gunnen de media geen genade. Wanneer Amerikaanse kranten en televisienetwerken met (feitelijk onderbouwde) argumenten en vragen komen die de president niet aanstaan, worden ze bestempeld als fake news. Trump is zelfs zo ver gegaan de media een vijand van het Amerikaanse volk te noemen.

Tijdens zijn eerste persconferentie begin januari weigerde president Trump een vraag van journalist Jim Acosta van CNN te beantwoorden. Hij snoerde hem de mond: "Jij niet. Jouw organisatie is vreselijk. Jullie zijn fake news. Stil. Stil." Rechtse media als Fox en Breitbart kregen wel het woord. Het is sindsdien erger geworden. Vorige week nog werden de grote nieuwsorganisaties CNN, The New York Times, New York Daily News, BBC, Politico, LA Times, Buzzfeed en The Hill bij een persconferentie geweigerd. "Zoiets als dit is nog nooit gebeurd in het Witte Huis", zei New York Times-hoofdredacteur Dean Baquet.

Lente

Dus wat moeten journalisten? In hun schulp kruipen? De president van hun eigen land proberen te negeren? Wraak nemen? Nee, ze moeten simpelweg hun werk doen en de waarheid blijven zoeken. Er werd door sommige journalisten voorspeld en gehoopt dat Trumps aantreden zou leiden tot een journalistieke lente, waarin journalisten hun werk als controleurs van de waarheid en van machtshebbers met hernieuwde energie zouden doen. Dat is tot op zekere hoogte ook gebeurd, en het is het publiek opgevallen.

Eindredacteur van het RTL5-programma Galileo Erik Noomen was afgelopen week te gast in het Mediaforum in het NPO Radio 1-programma De Ochtend. “Je ziet dat er steeds meer waardering is gekomen voor het echte handwerk, de serieuze journalistiek”, zei Noomen. “The New York Times wordt door Donald continu beschreven als failing en dwindling, maar die hebben net aangegeven dat ze de beste cijfers aller tijden hebben. Die halen 275.000 nieuwe digitale abonnees binnen omdat ze hebben beloofd, net als The Washington Post, om Trump keihard te gaan aanpakken.”

Over The Washington Post en serieuze journalistiek gesproken: eerder deze maand heeft de krant in een reeks grondige artikelen aangetoond dat ex-veiligheidsadviseur Michael Flynn contact had met Russische diplomaten en mogelijk chantabel was. Herhaling: de veiligheidsadviseur van de Verenigde Staten werd ontslagen omdat hij een veiligheidsrisico vormde. Flynn was 23 dagen (de kortste ambtsperiode in de geschiedenis van de functie) in dienst voordat het nieuws aan het licht kwam – maar hoe lang zou het hebben geduurd zonder The Washington Post?

De media hoeven niet te rekenen op steun van een groot deel van de Amerikanen. Die hebben Trump immers verkozen en nemen zijn leugens nu voor lief. “Je kunt met nog zo veel feiten komen, maar heel veel mensen zeggen: nee, die man geeft ons een goed gevoel”, zegt Noomen. “Het is heel frustrerend, daar valt bijna niet tegenop te researchen.”

Blijven graven

Dus veel Amerikaanse media hebben de rug moeten rechten. Politiek journalist Max van Weezel, die ook in De Ochtend te gast was, sprak met waardering over hun doorzettingsvermogen: “Ik vond het heel interessant om te zien hoe The Washington Post – een van de kranten die door de president voor fake news-verspreiders zijn uitgemaakt – zonder met de ogen te knipperen hun werk blijven doen, en met de ene na de andere onthulling over de chaos in het Witte Huis komen.”

Van Weezel hoopt dat Nederlandse journalisten een soortgelijke houding aannemen. Hij vergelijkt de retoriek van Trump met die van Wilders, die ook pogingen doet om de rechterlijke macht aan te vallen met termen als ‘neprechtbank’ en ‘nepparlement’. Daarom ergert Van Weezel zich aan het volgzame gedrag van Nederlandse journalisten: “Er lopen gewoon 150 journalisten achter Wilders aan: meneer Wilders, meneer Wilders, mag ik u even? Dat is een andere houding dan het zelfbewustzijn van de Washington Post, CNN en The New York Times die zeggen: ik heb jullie niet nodig, ik doe het op eigen kracht.”

Idealiter zouden de media er niet alleen voor staan. Meryl Streep vroeg in haar veelbesproken Golden Globes-speech het publiek samen te komen om journalisten te beschermen: “We gaan ze nodig hebben, en zij ons”. Eerlijke journalistiek is namelijk geen luxe, het is een noodzaak. Want er wordt gelogen, dat is duidelijk. Maar ergens diep onder de leugens ligt de waarheid onbetwistbaar, onbreekbaar en geduldig te wachten om opgegraven te worden.