Is Salvator Mundi nu wel of niet van Leonardo da Vinci?

Kunsthistoricus Wieteke van Zeil was te gast in NOS Met het Oog op Morgen. Zij volgt het werk al een hele tijd: "In 2011 was ik bij een zeer bijzondere en mooie tentoonstelling over Leonardo Da Vinci in The National Gallery in Londen, waar het werk hing als een echte Leonardo da Vinci. Ik heb het werk daar gezien, er stonden allerlei mannen om het werk heen, gewichtig erover te praten. Maar ik was zo onder de indruk door de andere negen schilderijen die daar hingen, dat ik er eigenlijk heel weinig aandacht aan heb besteed. Ik heb later toen het bleek dat het daar niet alleen hing, maar dat het ook te koop stond, nog wel over geschreven in de Volkskrant."

45 pond

Ze ontdekte de opmerkelijke geschiedenis van het werk: "In 2013 werd het schilderij uiteindelijk verkocht voor 120 miljoen. Maar je moet je bedenken dat dit schilderij in 1958 voor 45 pond gekocht werd door de familie Hendry. In 2005 hebben de nazaten van hem het verkocht voor 1.100 dollar in New Orleans. Daar hielden ze zelf 700 dollar aan over. Toen is het in handen gekomen van Robert Simon, een kunsthandelaar. Die heeft het laten opknappen, heeft het simsalabim van kunsthistoricus Martin Kemp erbij gehaald, een zeer gereputeerde kunsthistoricus en Leonardo-kenner. Die gaf er, want zo werkt het dan toch wel een beetje, zijn zegen aan als echte Leonardo. Dat heeft The National Gallery vervolgens geaccepteerd, wat natuurlijk een extra certificaat van echtheid is, als zo’n groot museum beslist om het naast andere Leonardo-schilderijen als Leonardo te hangen."

Toch niet echt?

Uiteindelijk werd het werk nog een paar keer verkocht, maar uiteindelijk belandde het bij kroonprins Mohammed Bin Salman. Plots was het dan toch geen echte da Vinci meer. Wat is daar gebeurd?

"Er is genoeg gebeurd voor een paar seizoenen op Netflix. Maar het schilderij kwam via die oligarch, die het gekocht had voor 120 miljoen in 2013, terecht bij de kroonprins. De oligarch had een probleem met alimentatie met zijn ex-vrouw want die eiste 2,5 miljard. Hij moest het dus heel snel weer van de hand doen en toen heeft hij in 2017 het verkocht aan de kroonprins van Saudi-Arabië voor 340 miljoen dollar. Met extra kosten erbij 350 miljoen. Het is pas kort bekend dat hij het aan de kroonprins heeft verkocht."

Mannelijke Mona Lisa

Het liep fout toen de kroonprins met het schilderij naar Frankrijk wilde trekken: "Hij wilde het in de tentoonstelling in het Louvre krijgen, die gepland was in 2019. Een overzichtstentoonstelling van Leonardo. We hebben het over een klein overzicht, want het is een kunstenaar die 14 schilderijen heeft gemaakt, echt absurd weinig. Minder dan de helft van Johannes Vermeer. Daarom is het ook zo bijzonder dat er een werk op de markt komt. Want al die andere schilderijen zitten vast in collecties of vast aan een muur. Die kunnen nooit op de kunstmarkt komen en dat heeft de prijs natuurlijk opgedreven.

Hij wilde dit als zijnde de ‘mannelijke Mona Lisa’, wat ik trouwens een redelijk bespottelijke term vind voor dit schilderij, naast de Mona Lisa zien hangen. En dat spel is heel hoog gespeeld. Het Louvre heeft laten opsturen en heeft met een groot team onderzoek gedaan. Dat hele team kwam na uitgebreid materialenonderzoek tot de conclusie dat het niet een originele Leonardo is. Dat er een hele kleine bijdrage in het schilderij zit van Leonardo, maar dat er zoveel overheen gehaald en weggehaald en gerestaureerd is, dat je het geen authentiek schilderij kan noemen. Je moet het schilderij echt zien als een ruïne. Het is alsof de fundamenten van een paleis staan met één muur. Er komt een moderne architect die er wat van maakt en dan zegt 'zie een echt historisch paleis.'

President Macron

Maar daar stopt het verhaal niet. Zelfs de Franse president werd er volgens een artikel van The Art Newspaper bij betrokken: "De onderzoekers, inclusief de directeur van het Louvre en de conservator zijn in 2018 tot de conclusie gekomen dat het geen originele Leonardo was. President Macron heeft dit gevolgd en heeft vervolgens alle eisen die de kroonprins van Saudi-Arabië stelde van de hand gewezen. Hij wilde er niet in meegaan, want de geloofwaardigheid van Frankrijk, de geloofwaardigheid van de wetenschap en de geloofwaardigheid van het Louvre stond op het spel. Dus het is niet komen te hangen in de tentoonstelling in 2019. Het zou absoluut een certificaat van echtheid geweest zijn als ze dat wel hadden gedaan."

"Ik vind het wel heel sterk dat een president de wetenschap zo volgt en dat kunsthistorici hun rug zo recht houden onder deze immense druk, want er is echt een enorme politieke en financiële druk", vervolgt van Zeil. "Je weet niet welke gevolgen dit nog kan hebben, ook deze film. We weten waar deze kroonprins toe in staat is. Het zal in elk geval financiële gevolgen hebben."

Politiek machtsspel

Vervolgens is er volgens van Zeil nog iets heel raars gebeurd: "Het werk hing dus niet bij de tentoonstelling in het Louvre in 2019. Chris Dercon, een Vlaamse museumdirecteur, is directeur in Parijs van een ander museum en zit ook in het bestuurd van de Saudi-Arabische culturele commissie. Hij heeft een soort bemiddelaarsrol gespeeld en hij heeft zelfs na de opening nog gezegd dat het schilderij wél in het Louvre moest komen te hangen. Dat is niet gebeurd en dit is de raarste wending die er is, maar midden in de tentoonstelling heeft het Louvre toch een boekje gepresenteerd waarin zowel de directeur als de conservator zegt dat het wel 100% Leonardo is. The New York Times heeft een artikel geschreven gebaseerd op dat boekje en heeft gesproken met o.a. Robert Simon. Als je de twee artikelen bij elkaar legt, wordt het gewoon een verwarrende kermis die ook minder en minder over kunst gaat. Want uiteindelijk is dit gewoon een politiek machtsspel.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.