Boycot Russische kunst: 'Je kan je afvragen of iemand in een Oekraïense bunker er iets aan heeft'

Het boycotten van individuen die zich voor Poetin uitspreken kan hij zich nog wel voorstellen, maar zo'n algemene boycot heeft volgens Scheijen meer negatieve dan positieve effecten. De sluiting van een tentoonstelling in De Hermitage waarvan hij gastcurator was, is daarvan een goed voorbeeld zegt hij. Die tentoonstelling ging juist over hoe kunstenaars zich verhouden tot een autoritair regime en bood ruimte aan veel Oekraïense kunstenaars. "Ik ben behoorlijk sceptisch, je krijgt toch vooral het gevoel dat organisaties hun ideologische straatje willen schoonvegen", aldus Scheijen. "Je kan je afvragen of iemand in een schuilkelder in Oekraïne hier nou echt mee geholpen is."

Levensgevaarlijk

Filmjournalist Floortje Smit vindt het moeilijk dat met de uitsluiting van Russische regisseurs van de European Film Academy juist ook een tegengeluid niet meer te horen is: "Er zijn mensen die hun leven wagen om dat tegengeluid te laten horen. Het is als Westen juist belangrijk om te laten zien dat we daarnaar willen luisteren.”

Het laten horen van een proteststem is voor Russische kunstenaars al jarenlang balanceren op een behoorlijk slap koord, maar je uitspreken tegen het regime is sinds vorige week nog riskanter. Een nieuwe wet maakt dat je voor het verspreiden van 'nepnieuws' waarbij de strijdkrachten in diskrediet worden gebracht tot wel 15 jaar de gevangenis in kan gaan. "Volkomen draconisch", aldus Scheijen.

Aanklacht tegen het regime

En toch zijn er nog steeds kunstenaars die het erop wagen. Zelf ontkent regisseur Kirill Serebrennikov dat zijn nieuwste film Petrov’s Flu – nu te zien in de Nederlandse filmhuizen – een aanklacht is tegen het regime, maar de goede verstaander kan dat er wel in lezen stelt Smit: "De hele film zit vol gezeur over het regime. Maar het zijn steeds dronken mensen die klagen, zo glipt de kritiek er subtiel in."

Twee dagen geleden sprak Boris Akoenin, een van Ruslands populairste schrijvers, zich nadrukkelijker uit tegen Poetin en de oorlog. Hiermee neemt hij volgens Scheijen een enorm risico: "Enkele jaren geleden zou zijn bekendheid hem zeker nog hebben beschermd, maar op dit moment weet niemand meer hoe de dingen zich gaan ontwikkelen. Hij kan zomaar voor vijftien jaar verdwijnen."

Vijandsbeeld

Een radicale uitsluiting van alle Russische cultuur zet daarnaast de internationale verhoudingen op scherp, vertelt Scheijen: "De Russische ambassade pikt dit soort boycotten op en gebruik dit als propaganda: 'Zie je wel, het Westen is in zijn geheel tegen ons'." Smit beaamt het gevaar: "Het stopzetten van die culturele uitwisseling geeft vijandsbeelden van beide kanten de ruimte op te groeien."