Rouwen voor jongeren vaak lastig: 'Ik wist niet meer wat mijn plekje in huis was'

"Het voelt echt als de dag van gisteren", vertelt Suzanne Houterman in NOS Met het Oog op Morgen. Zij en Zahraa Noureddine verloren allebei een zusjes en schreven daarvoor in het boek. "Maar als je dan weer terugkijkt wat je dan weer meemaakt in je leven, is het ook weer lang geleden. Maar eigenlijk voelt het als de dag van gister dat het gebeurde."

Overlijden

Houterman verloor haar zus, Eline, bij een auto-ongeluk. "Op een maandagochtend zat mijn zus voor de tweede week op de middelbare school, in de brugklas. Ze gaat gewoon naar school, zegt ons gedag en fietst naar school. 10 minuten later krijgen wij een telefoontje en stond onze wereld op de kop." Houterman nam de telefoon. “In de eerste instantie dachten we dat het een gebroken been was, maar later toen we bij het ongeluk aankwamen, bleek het erger te zijn. Er kwam een traumahelikopter."

Het overlijden van het zusje van Noureddine, Mariam, kwam niet als een verrassing. Sinds haar geboorte was ze verstandelijk en meervoudig beperkt en het was duidelijk dat ze nooit oud zou worden. "Het was vooral bijzonder hoe lang mijn zusje het überhaupt volgehouden", vertelt ze. "Mijn zusje was een heel sterk iemand, toen ze 2 was, werd er gezegd dat ze nog maar 2 jaar had. Uiteindelijk is ze 11 jaar geworden, maar uiteindelijk zit je al die jaren opnieuw met de onzekerheid of ze het deze keer wel zou halen of niet, omdat ze elke weer in ziekenhuis terecht kwam en meerdere malen op de IC." Noureddine’s zusje was onvoorspelbaar, zegt ze. "Elke keer kwam ze er weer boven op. Zelfs als niemand het verwachtte, zelfs de artsen niet. Dat was heel erg bijzonder. Als het dan wel een keer gebeurt, schrik je enorm."

Terugdenken

Als Noureddine terugdenkt aan haar zusje ziet grote bruine ogen. "Dan zie ik de verbaasde blik die ze best vaak trok, dat was een hele mooie blik. Ik weet dat heel veel mensen die niet vergeten zijn en ook nooit zullen vergeten."

Houterman denkt dan vooral aan de blonde haren en groenblauwe ogen. "En een glimlach op haar gezicht. Ze was eigenlijk altijd vrolijk en niks kon er te veel zijn. Ze was zo sociaal en liefdevol."

Veranderd

Houterman beschrijft in het boek hoe na het overlijden van Eline alles veranderde: haar ouders veranderden, zij zelf veranderde. Ze schreef: het voelde alsof ik op bezoek was in mijn eigen huis. "Dinsdagavond overleed ze, de dag daarna kwam ik thuis en was ik in een huis vol verdriet en emoties. Ik weet het nog zo goed: normaal ga je op de bank zitten en lekker liggen. Dan denk je niet over waar je gaat zitten. Ik stond in de woonkamer en dacht na waar ga ik nou zitten in mijn huis. Mijn ouders zaten heel verdrietig op de bank en ik wist eigenlijk niet meer wat mijn plekje in huis was."

Houterman vertelt dat ze het moeilijk vond om haar verdriet te uitten, ze wilde haar ouders niet belasten. Noureddine herkent dat heel goed. "Dat je het toch moeilijk vind om te uiten naar je ouders hoe je je voelt. Maar ook met mijn andere broertjes en zusjes. Die hebben hun verdriet natuurlijk ook, nu nog steeds en dan wil ik ook af en toe heel hard gaan huilen, dan huil ik dan in me. Om hun te kunnen troosten."

Gevoelens opkroppen

"Op een gegeven moment ga je toch je gevoelens opkroppen", vertelt Noureddine. "Ik heb tegenwoordig een psycholoog waar ik mee praat, dat helpt wel. Maar het leidde tot momenten dat je in je kamer zit en dat je in je eentje keihard in huilen uitbarst. Dat is ook niet even fijn, want dan heb je niet niemand die je troost."

Schuld

Het zorgde voor Houterman ervoor dat ze zich soms eenzaam voelde. "Ik heb het heel wat jaren kunnen verbloemen. Ik ben in rouwtherapie en therapie gegaan. M’n ouders zijn ook gescheiden na het overlijden en ik raakte in een korte tijd m’n zus kwijt, maar ook het gezin viel uit elkaar. Ik bleef alleen over met mijn moeder." Houterman werd diep ongelukkig toen ze 12 was. "Dat ik ook op momenten heb gezegd dat ik niet meer wilde leven en dat ik bij mijn zus wilde zijn. Het voelde allemaal zo oneerlijk." Ze voelde zich schuldig over het feit dat ze meer ging meemaken dan dat haar zus had meegemaakt in haar leven. “Ik besefte me ook dat het leven eigenlijk heel kort is en dat maakte me verdrietig en ongelukkig." Houterman is op een gegeven moment van school gewisseld. "Ik was niet Suzanne, ik was het zusje van", legt ze uit. “Ik kon mezelf niet zo meer ontwikkelen om wie ik zelf was."

Ook Noureddine heeft zich heel lang schuldig gevoeld. "Dat heb ik heel lang geheim gehouden, namelijk dat ik heb het gevoel gehad dat ik de laatste 2 jaar van mijn zusje’s leven, toen ik net op de middelbare school zat, dat ik niet meer genoeg aandacht aan mijn zusje gaf. Dan liep ik mijn huis binnen en zeg je iedereen gedag, maar zij komen ook naar jou toe. Maar mijn zusje kon niet lopen, zij kon geen gedag zeggen, kon niet zelfstandig bewegen. Dat moest ik uit mezelf doen, maar dan vergat ik dat, omdat ik druk in mijn hoofd was. Na het overlijden heb ik er heel veel last van gehad, nu nog steeds wel. Dat ik haar meer knuffels had moeten geven, meer aandacht. Misschien ervaarde ze dat helemaal niet zo, en ben ik dat zo aan het bedenken, maar het is een groot schuldgevoel wat ik er aan over heb gehouden."

Verdriet verwerken

Beiden praten met psychologen over hun ervaringen, nu hebben ze ook hun verhaal in een boek opgeschreven. Voor Noureddine helpt dat. "Dan heb je alles op papier. Het staat vast, je kan het terug lezen en je weet gewoon: op een rijtje staat alles wat er gebeurd is en hoe je je voelde. Dat is heel fijn”, legt ze uit. “Sowieso heel fijn dat mensen dat nu kunnen gaan lezen en een beetje een kijkje hebben in hoe ik me voel en wat er gebeurd is, zonder dat ik dat zelf hoef te vertellen."

"Door in gesprek te gaan met psychologen en het een plekje te kunnen geven, het blijft een gemis natuurlijk, maar door het ruimt te geven, kan je er over praten. Het beeld is allemaal rustiger geworden, dat heeft allemaal te maken met de EMDR-behandelingen die ik heb gehad”, vertelt Houterman. Via het boek kwamen ze in contact met andere jongeren die een dierbare waren verloren. “Voor mij was het eerste moment dat ik contact had met lotgenoten. In al die jaren was het er niet", zegt ze. "Er wordt vaak naar de ouders gekeken en de broertjes en zusjes komen daarna."