Radio Doc - Het Ezelproces van Gerard Reve 50 jaar later

Geplaagd door geldnood schreef (toen nog) Gerard Kornelis van het Reve (1923-2006) begin jaren ’60 de geruchtmakende bijdrage Brief aan mijn Bank. Het stuk verscheen in het eerste nummer van Dialoog, tijdschrift voor homofilie en maatschappij. Reve was redacteur van het tijdschrift, dat was opgericht om 'te komen tot verruiming van de levensmogelijkheden voor de homofiele mens'.

Geheime Opening

In Brief aan mijn Bank keert God terug op aarde in de gedaante van een ezel, "hoogstens in staat een paar lettergrepen te formuleren, miskend en verguisd en geranseld." In Nader tot U ging Reve nog een stap verder en beschreef hij hoe God bij hem zou aanbellen. Vervolgens zou hij Hem "drie keer achter elkaar langdurig in Zijn Geheime Opening bezitten." SGP-parlementslid Van Dis stelde Kamervragen en drong aan op vervolging.

Wat schreef Reve precies?

Gerard reve schreef twee keer over God in de gedaante van een ezel:
"Maar het liefst zijn hier de ezels. Dat zijn zulke schatten! Maar ze hebben het heel hard. Ik geef ze altijd mijn suiker, want die gebruik ik niet als ik op terrassen koffie drink. Als God zich opnieuw in Levenste Stof gevangen geeft, zal Hij als Ezel terugkeren, hoogstens in staat een paar lettergrepen te formuleren, miskend en verguisd en geranseld, maar ik zal Hem begrijpen en meteen met Hem naar bed gaan, maar ik doe zwachtels om Zijn hoefjes, dat ik niet te veel schrammen krijg als Hij spartelt bij het klaarkomen. Ach, soms smelt je hart, als je een ezel ziet met een ezelsveulen - wie dat ziet en dan nog God zou kunnen loochenen, dat is onbegrijpelijk."
Gerard Reve in Brief aan mijn Bank

"En God Zelf zou bij mij langs komen in de gedaante van een eenjarige, muisgrijze ezel en voor de deur staan en aanbellen en zeggen: "Gerard, dat boek van je – weet je dat ik bij sommige stukken gehuild heb?" "Mijn Heer en mijn God! Geloofd weze Uw Naam tot in alle Eeuwigheid! Ik houd zo verschrikkelijk veel van U", zou ik proberen te zeggen, maar halverwege zou ik al in janken uitbarsten, en Hem beginnen te kussen en naar binnen trekken, en na een geweldige klauterpartij om de trap naar het slaapkamertje op te komen, zou ik Hem drie keer achter elkaar langdurig in Zijn Geheime Opening bezitten, en daarna een present-eksemplaar geven, niet gebrocheerd, maar gebonden – niet dat gierige en benauwde – met de opdracht: 'Voor De Oneindige. Zonder Woorden'."
Gerard Reve: Nader tot U

Smalende godslastering

Het kwam tot een rechtszaak op grond van de 'smalende godslastering' van Reve. Uiteindelijk werd Reve in 1968 door de Hoge Raad vrijgesproken. Dat betekende rehabilitatie van de schrijver die toen net tot de katholieke kerk was toegetreden. Een jaar later ontving hij de P.C.-Hooftprijs.

Religieuze intolerantie toen en nu

De uitspraak in het Ezelproces werd een juridisch en artistiek hoogtepunt. In de korte Radio Doc - 50 jaar na het Ezelproces blikt Tom Rooduijn terug op het proces, waar hij eerder een documentaire over maakte voor Het Spoor Terug. Ook kijkt hij vooruit op de televisiedocumentaire Het is gezien die hij samen met Erik Lieshout maakte en die in oktober door de NTR wordt uitgezonden.

In Het is gezien kijkt jurist Ulli Jessurun d’Oliveira terug op het Ezelproces, dat hij 1968 van dichtbij volgde. De uitspraken die Reve in 1968 deed, zouden volgens de geïnterviewden in de documentaire in deze tijd niet meer kunnen, daarvoor is de 'religieuze intolerantie' te sterk afgenomen. "De meest fundamentalistische religieuzen staan in de regel niet bekend om hun gevoel voor humor", aldus cabaretier Hans Teeuwen, een van de geïnterviewden.

Meer controversiële uitspraken van Reve

Eerder maakte Tom Rooduijn een Radio Doc over de samenwerking tussen Reve en regisseur/producer Rob Touber voor het televisieprogramma De Grote Gerard Reve Show (1974). Daarin waren zeer controversiële opmerkingen van Reve over de komst van Surinamers naar Nederland te horen. Ook deze uitspraken zorgden destijds voor een rel.

Het Ezelproces in beeld en geluid

Zaterdag in Met het Oog op Morgen aandacht voor Radio Doc – 50 jaar Ezelproces
Zondag om 21.00 op NPO Radio 1: Radio Doc – 50 jaar Ezelproces van Tom Rooduijn en Berry Kamer, waarin de gewraakte teksten van Reve worden voorgelezen door Reve-vertolker Thom Hofmann.

De televisiedocumentaire Het is gezien van Erik Lieshout en Tom Rooduijn wordt in oktober 2018 uitgezonden door de NTR. Daarin uitspraken van Hans Teeuwen, Mano Bouzamour, Kristien Hemmerechts, Tom Lanoye en Anton Dautzenberg over de vrijheid van expressie.
De documentaire gaat maandag 2 april in première in het Ketelhuis in Amsterdam.
Woensdag 11 april is er ’s avonds om 8.00 uur een vertoning in De Balie in Amsterdam met debat na.

De tweedelige radiodocumentaire over het Ezelproces is in 2012 uitgezonden door het VPRO-programma OVT (Deel 1 en Deel 2). Hij is ook te beluisteren via onze Podcast Tijdlijn, waarin uitzonderlijke interviews, reportages en documentaires worden opgediept uit het radio-archief en worden gelinkt aan de actualiteit.