Bram Vermeulen: 'In het migratiedebat gaat het altijd om ons, niet om de migranten'

Vermeulen werkte als correspondent voor NRC Handelsblad en de NOS, en maakte series over Turkije en Afrika voor de VPRO. Hij is gewend te reizen en houdt er ook echt van. "Ik heb me altijd beter gevoeld op pad", zei hij gisterennacht in het NPO Radio 1-programma Nooit Meer Slapen. "Ik voel altijd dat mijn zintuigen beter werken tijdens het reizen, alles komt open te staan."

Voor De trek reisde Vermeulen door Afrika om vier archetypen in het migrantendebat te onderzoeken. In Niger volgde hij smokkelaars die migranten naar Libië brengen. In Senegal zocht hij de nabestaanden op van een drenkeling die stierf op weg naar Europa. In Nigeria zocht hij naar een moeder met vier kinderen die net Nederland zijn uitgezet. En in Zuid-Afrika onderzocht hij een andere belangrijke figuur in de migratiekwestie: de xenofoob.

Angsten

In de huidige samenleving lijkt dat laatste type het meest zichtbaar. Donald Trump wil een muur bouwen om migranten buiten te houden, ‘vluchteling’ lijkt een scheldwoord te worden en er komt maar geen einde aan de Zwarte Pietendiscussie. Er heerst een angst dat de tijden veranderen en dat er mensen ‘van buitenaf’ de gang van zaken zullen veranderen. Vermeulen voelde de aanwezigheid van dezelfde angst in Zuid-Afrika.

"Heel veel van de dingen die Nederland nu overkomen, de angsten waarmee wij migranten zien komen zijn vergelijkbaar met de worsteling van blanke Zuid-Afrikanen om overeind te blijven in een samenleving die ze niet wensen of waar ze misschien toch niet thuishoren", zei hij in Nooit Meer Slapen. "Ik denk dat bij witte Zuid-Afrikanen voortdurend het gevoel borrelt van: o jee, wat als de dag komt dat ze ons wegsturen? Dat ligt ook aan de basis van heel veel populisme in Nederland of in Amerika. De vergelijkingen zijn makkelijk te maken."

Het lijkt ook alsof het migrantenprobleem momenteel groter is dan ooit. De media gebruiken woorden als ‘vluchtelingencrisis’ en ‘migratiestroom’. Volgens Vermeulen is dat misleidend. "Het tijdperk van migreren is al lang geleden begonnen. Sommige tijden is er meer migratie en soms wat minder. Als je naar de afgelopen vijftig jaar kijkt, woont ongeveer 3 procent van de mensen op aarde in een land waar ze niet geboren zijn. Het zijn vooral absolute cijfers waaruit blijkt dat het meer is geworden. Maar relatief zijn de thuisblijvers ver en ver in de meerderheid. En toch geloven we dat dit een extreem tijdperk is."

Onze tranen

De tocht die veel migranten moeten afleggen is hoe dan ook extreem. In De trek ziet Vermeulen - en de kijker met hem - hoe migratie in Afrika werkt. Hij spreekt mensensmokkelaars, die zichzelf ‘de veermannen van de woestijn’ noemen. In de serie zie je hoe de veermannen op een uiterst pragmatische wijze proberen te zorgen dat zo veel mogelijk migranten de trek door de Sahara overleven. Want: "als je van de auto valt bent je dood."

Vermeulen wil met De trek niet de wereld veranderen, hoogstens dat we de migratiekwestie van de andere kant bekijken.

"Ik draag graag bij aan het bewustzijn over dingen", zei hij gisteren in Nooit Meer Slapen. "De insteek van deze serie was: er wordt veel over migratie en migranten gesproken, maar het gaat de hele tijd over ons. Het gaat over onze tranen. Over onze gastvrijheid en mensen die met bloemen klaarstaan."

"Dat is te begrijpen, want het heeft veel impact op onze samenleving, maar laten we het nou eens een keer over de migranten hebben. Laten we eens inzoomen op die levens en waarom de dingen zo gaan. Daar zie ik een taak in, om dat te doen met mijn collega’s. Daar geloof ik in."

Luister hier naar het gesprek met Bram Vermeulen in Nooit Meer Slapen:

Kijk aanstaande zondag naar de eerste aflevering van De Trek om 20.15 uur op NPO 2