Kafka leeft door: 'Zelfs honderd jaar na zijn dood'

Jan Postma schrijver bij De Groene Amsterdammer, schreef een uitgebreid profiel over Kafka en de inhoud van zijn werk. Dat Kafka mensen tot de verbeelding laat spreken, vindt hij mooi, zelfs als mensen zijn werk niet eens gelezen hebben. "Dat literatuur die kracht heeft in de maatschappij is iets om heel blij mee te zijn."

'Kafkaësk'

Franz Kafka heeft, onder anderen door het begrip dat gebaseerd is op zijn familienaam, een blijvende invloed op onze cultuur. "Dit begrip slaat op de soort teksten die hij schreef", zegt Heynders, hoogleraar vergelijkende literatuurwetenschap aan de Universiteit Tilburg. Kafka schreef teksten vol absurditeiten, kritiek op bureaucratie en een zekere ironie. "Juist omdat ze niet iets specifiek representeren, maar oproepen, zijn deze nog steeds zo toepasbaar op hedendaagse bureaucratie."

Wie is Kafka?

Postma had, naar eigen zeggen, een beperkt beeld van de joodse, Duitstalige schrijver die in Praag woonde. "Toen ik zijn brieven las, kwam ik erachter dat het niet maar een stijf en depressief figuur was." Kafka studeerde rechten en werkte bij een verzekeringsmaatschappij, een baan waarbij hij geld kon verdienen en daarnaast veel kon schrijven. Volgens Postma wilde de schrijver met zijn verhalen de wereld aan het lachen maken en kon hij hier zelf ook goed om lachen. "Toen ik Kafka voor het eerst las, op mijn achttiende, had ik niet door dat er zoveel achter zat", zegt Postma. "Een bepaalde vrijheid voelde ik wel ergens achter die woorden, maar dat kon ik toen nog niet begrijpen. Het beeld wordt gelaagder wanneer je je in iemand verdiept."

Volgens Postma had Kafka een eindeloze diepte in zich had, maar ook grote verliefdheden. "Hij kon ontzettend hard, maar ook heel hartelijk zijn in zijn brieven. Mogelijk werd hij verteerd door depressiviteit en leefde voor literatuur."

Hedendaagse bureaucratie

Heynders hield eerder deze maand een lezing waarin zij passages uit Kafka's boeken koppelde aan de hedendaagse maatschappij. Het stuk waar ze naar refereert komt voort uit het verhaal De Gedaanteverwisseling (1915), waarin Gregor Samsa, handelsreiziger met een vlekkeloze staat van dienst, wakker wordt als een mestkever. De sympathie van zijn omgeving veranderd in angst en afschuw. Waardoor ze hem uiteindelijk laten verhongeren en sterven. Heynders vergelijkt dit verhaal met de toeslagenaffaire. "In eens zijn de condities anders geworden. Wat er gebeurt is en hoe het weer recht te breien is weten de getroffen ouders niet. Dat is een Gregor Samsa-gevoel", zegt Heynders.

Opgegeven moment vormt Gregor zich ook naar zijn omstandigheden, ook hieruit is volgens de hoogleraar de vergelijking met de toeslagenaffaire te concluderen. "Mensen begrepen het niet, maar passen zich aan. Met hele negatieve gevolgen uiteindelijk."

Voor politiek journalist en Spraakmaker Leonard Ornstein is Kafka het symbool voor dat de vrijheid van de menselijke geest. "Je kan in de meest verschrikkelijke structuren zitten, maar je hoofd, je ziel en geest blijven hetzelfde, en hoe je je daarin staande houdt laat Franz Kafka sterk zien", zegt Ornstein. "Daarom zit hij diep in mijn hart."

Picasso van de literatuur

De waardering voor Kafka's werk kwam niet pas na zijn dood. Tijdens zijn leven verschenen er verschillende verhalenbundels die weerklank vonden. Toen hij stierf vroeg hij zijn goede vriend Max Brod of hij zijn papieren kon vernietigen. In tegendeel heeft Brod dit werk geredigeerd en iets religieuzere interpretatie aangegeven. "Dat is het gene dat bij iedereen blijft hangen", zegt Postma.

Volgens Heynerd moeten lezers de verhalen van Kafka zelf interpreteren. "Die boodschap maken wij zelf als lezer, wanneer iemand er één label op plakt doe je het te kort", zegt ze. De hoogleraar noemt het zeer abstract modernistisch werk. "Dat kan je niet één op één terugschakelen naar de auteur, dat moet je voortdurend lostrekken", zegt Heyenrerd. Postma stemt hiermee in. "Dat je het steeds anders kan lezen, maakt de teksten zo sterk."

Heynerd noemt Kafka de Picasso van de literatuur. "Het is een ijkpunt. Iedere schrijver moet zich daartoe verhouden."