Gedragsbioloog Tijs Goldschmidt wint P.C. Hooftprijs: 'Als essayist kan ik mij veel meer vrijheden veroorloven'

"Het is onwerkelijk", vertelt Goldschmidt in NOS Met het Oog op Morgen. "Ik ben heel erg blij, ik voel me zeer vereerd door de toekenning van deze prestigieuze prijs. Het is voor mij de hoogste eer, ik zweef een beetje."

Begin

In de jaren ’80 deed Goldschmidt een promotieonderzoek naar cichliden, een soort vis, in het Victoriameer in Tanzania. "Ik heb nooit actief gedacht: ik wil schrijver worden. Tijdens mijn verblijf in Tanzania, als lid van een team van Leidse biologen, onderzochten we een hele bijzondere groep vissen. Niet zozeer omdat we geïnteresseerd waren in vissen, maar omdat we geïnteresseerd waren in evolutionaire mechanismes. Hoe komt het dat dat soort soorten zich zo snel opsplitsen in heel veel nieuwe soorten" In dat meer zijn, volgens Goldschmidt, zoveel verschillende soorten cichliden ontstaan. "Het is ongeëvenaard bij gewervelde dieren. Nergens gaat dat proces zo snel als daar. Het is net alsof de evolutie wordt afgespeeld."

Essayist

Uiteindelijk koos hij niet voor een wetenschappelijke carrière. "Ik miste dat je ook in wetenschappelijke artikelen nooit iets persoonlijks kon zeggen, dat je in zo gecondenseerd mogelijke taal, om zo tijd te besparen, je resultaten te melden en dat je nooit een grapje kan maken of een ironische opmerking. Je kan nooit iets opperen, zonder dat je met experimenten bewijsmateriaal hebt verzameld." Hij werd, in eigen woorden, essayist. "Ik ben iemand die tastend en zoekend antwoord probeer te vinden over sommige vragen." Goldschmidt schrijft nog steeds over biologie en evolutie. "Ik kan mij als essayist veel meer vrijheden veroorloven om dingen te verzinnen, gedachten af te gaan", vertelt de gedragsbioloog. "Vaak begin ik aan een onderwerp zonder dat ik precies weet wat ik er van vindt. Dus niet met een boodschap voor een lezer, maar weet ik het zelf nog niet."

"Het is voor mij zo een hele mooi vorm om te bespiegelen. Ik ben begonnen met Darwins hofvijver, waar ik hele snelle veranderingen in het ecosysteem van het Victoriameer heb geprobeerd te documenteren. Daar zijn honderden biologische soorten in decennia uitgestorven en de problemen die besproken ziet op de top in Montreal, zag je daar ook al afspelen." Goldschmidt zegt dat het meer symbolisch is voor wat er nu in de rest van de wereld gebeurt. "Zonder dat ik dat ooit van plan ben geweest, nam het belang van dat verhaal toe."

Actualiteit

In het juryrapport staat hoe zijn werk vaak de actualiteit aanraakt. 'In zijn meest recente boek verbindt hij met verbluffend vernuft de verspreiding van tulpensoorten met die van migranten en vluchtelingen.' "In dit geval kwam ik bespiegelend over de oorsprong van onze tulpen, die allemaal afstammen van wilde soorten uit Oezbekistan en Afghanistan. Door kwekers kregen ze hun huidige vorm, daardoor kwam ik op de tulpengekte in de 17e eeuw."

Tijdens de tulpengekte waren sommige tulpenbollen evenveel waard als een grachtenpand. "Dat was wilde speculatie zoals je eigenlijk met de internetbubbel of Bitcoin, dus het is vergelijkbaar en in die tijd gingen er Hugonoten op de vlucht voor Rooms-Katholieke vervolgers en gingen naar Engeland. Die namen dan niet geld mee, maar liever tulpenbollen. Zo bedacht ik: als je nou in kaart brengt waar de verschillende tulpen in de loop der tijd zijn gekomen en daar een kaart van tekent, geeft dat misschien een afspiegeling van migratiepatronen van vluchtelingen."