De zoektocht van Maarten ’t Hart

Maarten ’t Hart, De wereld van Maarten ’t Hart (De Arbeiderspers)

Maarten ’t Hart is een vreetlezer. Er gaat geen dag voorbij zonder dat hij een boek leest. Of twee boeken. Of drie of vier. Als student werd hij erom bespot. Als hij weer op weg was naar de Universiteitsbibliotheek, zeiden ze tegen hem: ‘De volgende meter, graag!’

In zekere zin is De wereld van Maarten ’t Hart, een vierhonderd bladzijden dikke bundel met zijn beste essays over natuur, literatuur, religie en muziek, het gevolg van die leesdrift. Want veel van de kennis die hij heeft opgedaan over die terreinen in de wereld deed hij op in een boek. Of hij kwam terecht in een wereld waar een boek hem had gebracht.

Het lezen leidde hem ook naar het schrijven – al droomde hij als jongetje al vóór het echte vreetlezen een aanvang nam van een boek dat hij zelf had geschreven, toch een argument voor de gedachte dat het schrijverschap in hem verankerd lag. Het lezen dat tot denken en schrijven leidt, krijgt vorm in de essays van ’t Hart, en die behoren – hoewel het genre minder populair is – tot het beste van zijn werk. Alleen al vanwege zijn essays is het de hoogste tijd voor de PC Hooftprijs.

Het kernstuk over de waarde die het lezen in zijn leven heeft gehad heet ‘De terugkeer naar het heden’ en werd oorspronkelijk gepubliceerd in de bundel De som van misverstanden uit 1978, het jaar waarin ook Een vlucht regenwulpen verscheen en de wereld van Maarten op zijn kop zette. Hij werd van een onbekende op slag een beroemde en rijke schrijver.

Dit essay is typerend voor ’t Hart omdat het hoogstpersoonlijk is – ook meteen een autobiografisch verhaal – en omdat er met een bijna wetenschappelijke systematiek koppig in wordt geredeneerd. Die argumentatietechniek spreidde hij later ook tentoon in De schrift betwist, waaruit enkele stukken zijn opgenomen en waarmee hij de gelovigen, met name de gereformeerden, het vermaledijde volksdeel waaruit hij zelf voortkwam, tegen zich in het harnas joeg. Al was het maar omdat er tegen zijn stellingen – spottend, maar ook vol oprechte verbazing – vaak weinig in te brengen valt.

Titel

Onno (1969) studeerde Nederlandse taal- en letterkunde en Culturele Studies. Hij was literair redacteur bij Trouw en hoofdredacteur van Uitgeverij Prometheus. Tegenwoordig is hij werkzaam als freelance journalist en literair criticus. Schrijven doet Onno Blom ook, zo schreef hij de boeken Het fotografisch geheugen en Zijn getijdenboek, een geïllustreerd biografisch portret van Harry Mulisch.

Dat koppige redeneren komt ook voort uit het vak dat hij leerde, dat van etholoog. Er staat in De wereld van Maarten ’t Hart niet alleen een aantal zeer aanstekelijke stukken over Dickens, Emily Brönte en Thomas Hardy, maar ook een aantal over het gedrag van dieren dat tegelijk heel veel zegt over het gedrag van mensen. Het boek opent met een essay over incestvermijding bij mens en dier (en in de literatuur), maar ’t Hart trekt ook mooie vergelijkingen tussen de kunst van mensen en de kunst van dieren. Valt het zingen van de merel onder muziek? Maarten vindt van wel.

Terug naar zijn autobiografie van het lezen. Maarten was onwaarschijnlijk gretig naar alle letters, en onmiddellijk verslaafd. Vanzelfsprekend was dat allerminst in het armzalige, streng gelovige milieu waarin hij opgroeide. Daar telde maar één boek; de Bijbel. In de Gereformeerde Evangelisatie-Bibliotheek liet hij zich als jongetje leiden door wat hij mooi vond, wat hem raakte en betoverde en niet door het stichtelijk gehalte. Hij huilde zijn lakens nat bij Peerke WG van de Hulst en kreeg een vriendje De Katjangs en Rob en de stroper van Tjot-Idi van J.B. Schuil in handen. Op het lyceum in Vlaardingen werd hij getroffen door Karakter van Bordewijk. Later werd Vestdijk zijn leidsman. Hij herkende zich, als verlegen jongetje die tegen zijn geheime liefde geen stom woord kon uitbrengen, in het smachten van Anton in Terug tot Ina Damman.

Zijn vader zag de leesdrift van zijn zoon hoofdschuddend aan. Hij liet twee tranen, ‘hoe kan je dat nou doen, dat is toch zonde?’ en ontstak in woede toen hij ontdekte dat Maarten Karakter niet alleen had gelezen, maar zelfs gekocht voor f 5,90 in de Zakdoekreeks.

Wat zoekt Maarten in de boeken? De wereld, de schoonheid, maar vooral zichzelf. Hij stelt vast dat hij zijn leven grotendeels vult met asociale bezigheden: schrijven, muziek luisteren en lezen. Als etholoog verbaast hij zich daarover: ‘Hoe zou je zoiets nu ooit biologisch kunnen verklaren?’

In de eenzaamheid van het lezen zoekt hij gezelschap, gelijkgestemden, lotgenoten, begrip of een verpletterend inzicht. Die zoektocht heeft een heerlijke, aanstekelijke én dwarse bundel essays opgeleverd: De wereld van Maarten ’t Hart.

Rob van Essen, Winter in Amerika (Atlas Contact)

Winter in Amerika is niet alleen een parodie op de literaire wereld, maar vooral ook een dooltocht in mooie zinnen.

Nicole Krauss, Donker Woud. Vertaling Rob van der Veer (Ambo Anthos)

Donker woud is een ingenieuze, fraai geschreven roman over de plotselinge, magische transformatie van twee personages tot wie die zij werkelijk zijn.

Luister de Boekenrubriek terug