Vrouwen en architectuur: een ongelukkige combinatie
- Nieuws
- Vrouwen en architectuur: een ongelukkige combinatie
Het is 2021, toch? Dan wordt het pijnlijk dat we de vrouwen onder de architecten zelden bij naam kennen. Hoe kan het dat het werk van vrouwelijke bouwkundigen stelselmatig onderbelicht wordt? In Kunststof, een gesprek tussen de hoofdredacteur van De Architect, Merel Pit, architectuurhistoricus Charlotte Thomas, en architect Floris Alkemade.
Video niet beschikbaar
Rolmodellen
Merel Pit is sinds 1 januari van dit jaar hoofdredacteur van het vakblad De Architect. In Mevr. De Architect bundelde zij negentien portretten van vrouwelijke, Nederlandse architecten, samen met een aantal columns en essays over het onderwerp. Vrouwen en architectuur: het blijkt een ongelukkige combinatie.
In haar inleiding zegt Pit: "Genoeg vrouwen zien de noodzaak van deze portretten niet. Maar onzichtbaar zijn heeft consequenties. Rolmodellen helpen een volgende generatie. De ervaringen van vrouwen in het mannenvak schrikken af en verbazen soms. En de architectuur zelf is gebaat bij een brede dialoog."
De onderliggende vraag bij al deze portretten is: waarom verlaten zoveel vrouwelijke architecten na de opleiding of in elk geval na enkele jaren werken het beroep?
"Ze komen altijd in de marge terecht, als ontwerper, journalist, docent of wetenschapper. Zelf maak ik me er ook schuldig aan, ik werk als journalist en schrijver in de periferie. We zien te veel mannelijke dominantie in de 'goede' architectuur."
Lelijke architectuur
Charlotte Thomas studeerde aan de VU en aan de Universiteit van Leuven. Van kindsbeen af werd ze geprikkeld door de kracht van stedenbouw en de invloed hiervan op het grote publiek. Haar fascinatie voor 'lelijke architectuur' en de manier waarop mensen gebouwen beleven vormt een rode draad in haar publicaties.
Thomas beaamt dat het in de geschiedschrijving over architectuur ontbreekt aan vrouwelijke rolmodellen, en dat je vrouwelijke docenten aan de opleidingen met een lampje moet zoeken.
Met instemming haalt ze Madelon Vriesendorp aan, die de hashtag #meneither in het leven riep, waarmee ze wil zeggen: ook mijn naam werd niet genoemd, ook mijn prestaties werden weggemoffeld achter die van mijn mannelijke collega's.
Vrouwelijke en mannelijke ontwerpen
Er is dus te weinig aandacht voor vrouwen in de bouwkunst volgens Pit en Thomas, maar met rijksbouwmeester Floris Alkemade zijn ze eens dat er niet zoiets bestaat als 'vrouwelijke' en 'mannelijke' ontwerpen; de Eiffeltoren is niet per se een mannelijk object en het Al Janoub Stadium in Qatar (een ontwerp van architect Zana Hadid) is niet per se vrouwelijk.
Pit: "Als er zoiets is als de female gaze, dan gaat die over cohesie, interactie en leefbaarheid. Een man zal zich 's avonds op straat misschien minder snel onveilig voelen en zich dus in zijn ontwerp minder laten leiden door het belang van veiligheid en leefbaarheid."
De mythe van het mannenberoep
Alkemade, zelf ooit begonnen aan het gerenommeerde bureau OMA, beaamt dat er om het vak van architect nog steeds een mythe hangt als zou het een mannenberoep zijn. Te zwaar, multidisciplinair, en een discipline die zich bijvoorbeeld niet laat verenigen met het krijgen van kinderen.
Misschien, zegt Dikkie Scipio in Mevr. De Architect, moeten we toe naar een andere life-span, die het voor vrouwen mogelijk maakt kinderen te krijgen én het vak uit te oefenen.
Het verwarrende is intussen wel dat sommige vooraanstaande vrouwelijke architecten zoals Francine Houben in de bundel stellen dat ze zich nooit zo met die vrouwelijkheid hebben beziggehouden.
Het systeem van tenders
Zou er iets aan het veranderen binnen dit complex van oude witte mannen? Merel Pit denkt van wel. "Sinds de publicatie van mijn bundel krijg ik heel veel reacties van mensen die vinden dat het anders moet."
Maar wát dan? Pit: "In de eerste plaats moet het systeem van tenders op de helling: vanwege Europese aanbestedingsregels is het voor beginnend architecten haast onmogelijk om opdrachten te krijgen. Als je een voorstel doet voor een schoolgebouw en je hebt in de voorgaande jaren niet al vijf scholen ontworpen, is het zo goed als onmogelijk een opdracht binnen te slepen. Door dat systeem komen alle grote opdrachten dus bij gevestigde kantoren terecht die bijna altijd worden gedomineerd door mannen."
Charlotte Thomas pleit daarnaast voor veel meer vrouwelijke rolmodellen en voor andersoortige ontwerpen. Floris Alkemade stelt ten slotte dat het niet alleen om de architect gaat, maar ook om de vraag hoe wij als samenleving met de ruimte omgaan.
"Als je bijvoorbeeld dat prachtige station van Rotterdam ziet: een geweldig gebouw dat voor iedereen toegankelijk zou moeten zijn. Maar zodra je binnen komt, stuit je op die ergerlijke OV-poortjes, waardoor iedereen die toevallig geen OV-chipkaart heeft, niet verder mag. Dat is een vorm van uitsluiting waar ik me grote zorgen over maak."
