Schrijver A.F.Th. van der Heijden wil de tijd stil kunnen zetten

Kastanje a/d Zee verschijnt voorlopig alleen in een luxe bibliofiele editie en in een beperkte oplage, omdat de auteur naar eigen zeggen het boek “enige tijd voor zichzelf en een select aantal betrokken lezers wil reserveren zodat het op zijn minst voor enige tijd kan uitgroeien tot een mythe.”

Niet voor amateurs

Een buitenstaander rolt wellicht met de ogen, maar kenners van het werk van Van der Heijden nemen het minstens zo serieus als de auteur zelf. Onder hen ook interviewster Petra Possel. Gisteren was de auteur bij Possel te gast in het NPO Radio 1-programma Kunststof. Het duurde niet lang voordat de twee onze wereld vergaten en die van De tandeloze tijd in doken. Het gesprek was moeilijk te volgen voor wie niet al bekend is met de reeks.

Maar dat is te begrijpen. Van der Heijden heeft in 23 jaar tijd een ingewikkelde, omvangrijke wereld gecreëerd waar veel over te zeggen is – schrijver en interviewster hadden geen tijd voor de achterblijvers. En een achterblijver ben je al snel, want Kwaadschiks is geen makkelijk leesvoer en Van der Heijden geen makkelijke schrijver.

Middelvinger

Wonderlijk genoeg beslaan de 1.408 pagina’s van het boek slechts een etmaal. Maar wat een etmaal! We volgen hoofdpersoon Nicodemus (Nico) Dorlas van ’s ochtends tot diep in de nacht in een dronken waas waarin onder andere mishandeling, gijzeling en moord tot zijn bezigheden behoren. Het is nogal brutaal van Van der Heijden om de lezer te vragen een hele dag met Nico Dorlas door te brengen.

Columnist Bert Wagendorp beschreef vorige week in de Volkskrant het “onhollandse, on-calvinistische, royale en brede” werk van Van der Heijden als een dikke middelvinger naar de gevestigde literatuur. “Dat is mijn gebaar niet”, reageerde de auteur in Kunststof. “Het was niet provocerend bedoeld dat ik breed ging schrijven, dat was een noodzaak. Ik had tien vingers nodig om te schrijven. Ik had er geen over om op te steken.”

Een seconde in de breedte

Wagendorp gebruikte de typering ‘breed’. Dat moet het universum van De tandeloze tijd ook wel zijn om na 23 jaar nog bezoekers te verwachten. Maar het woord heeft voor Van der Heijden in de echte wereld ook een bijzondere betekenis. Als twintiger had hij een belangrijk inzicht. Hij wilde leren “in de breedte te leven”. Om elke seconde te kunnen vastpakken en in alle rust te kunnen ervaren en rekken, voordat de volgende alweer begint.

“Er moet een systeem zijn om meer uit de tijd te halen, uit de tijd die anders maar vergoten wordt”, zei hij in Kunststof. “We kennen de zich meedogenloos in de lengte ontrollende tijd. De tijd van de klok en de kalender. Maar er is een systeem waarmee je een seconde, of een fractie van een seconde, zo rijk kunt maken dat de uiterlijke tijd stil gaat staan.”

Tonio

Of het systeem voor hem werkt of niet, in de echte wereld tikt de klok gestaag door. Daar werd Van der Heijden mee geconfronteerd na de tragische dood van zijn zoon Tonio, die in 2010 overleed na een verkeersongeval. Hij schreef er in 2012 de succesvolle requiemroman Tonio over, die dit jaar is verfilmd door Paula van der Oest.

“In het boek Tonio zoekt de vader, dat ben ik dan, naar een paar loze seconden in de levensloop van Tonio waar hij de schaar in zou kunnen zetten”, zei hij in het radio-interview. “Waar hij de levenslijn met twee luttele seconden kan bekorten om die jongen, zijn zoon, zijn noodlot te ontnemen. Wat onmogelijk is.”

Vanavond viert Van der Heijden in Paradiso Noord in Amsterdam zijn verjaardag, tegelijk met de presentatie van Kwaadschiks. De schrijver is dit jaar 65 geworden. Althans, volgens de gewone kalender. Wie weet hoe oud hij in de breedte is.

Luister hier naar A.F.Th. van der Heijden in Kunststof: “Ik ben me altijd bewust van de onomkeerbare tijd.”