Hoe The Handmaid's Tale een nieuwe generatie vrouwen inspireert

Het is een vervolg op de klassieker The Handmaid's Tale, dat in Nederland werd uitgegeven als Het Verhaal van de Dienstmaagd. In dat eerdere werk schept Atwood een dystopische wereld waarin de mensheid grotendeels onvruchtbaar is geworden. Een deel van de Verenigde Staten is na een machtsgreep verandert in de Republiek Gilead, waar een totalitair regime van christelijke, fundamentalistische mannen de scepter zwaait.

Het hoofdpersonage Offred, dat is vernoemd naar haar 'eigenaar' Fred, heeft maar één taak: kinderen baren. Offred en andere dienstmaagden worden maandelijks, tijdens hun ovulatie, ceremonieel verkracht. De kinderen die ze baren worden hen afgenomen.

In 2017 was The Handmaid's Tale het meest verkochte boek van Amazon. En dat kwam niet alleen door de start van de gelijknamige serie, die miljoenen mensen al bingewatchend liet kennismaken met het beklemmende leven van Offred. "Dat het boek zo ontzettend goed verkoopt, heeft ook te maken met het Amerika onder Trump", zegt literatuurwetenschapper Kristine Steenbergh. "Zijn presidentschap heeft de inhoud actueler dan ooit gemaakt."

Make Atwood Fiction Again

The Handmaid's Tale werd in 1985 al goed ontvangen, maar de populariteit ervan is de laatste jaren naar ongekende hoogte gestegen. Overal ter wereld duiken bij demonstraties voor liberale abortuswetgeving vrouwen op in bloedrode jurken en spierwitte kappen, het iconische kostuum dat Atwood haar dienstmaagden meegaf.

Het meest geciteerde protestbord van de afgelopen tijd? Eentje met de tekst Make Margaret Atwood Fiction Again. Gespot bij een protestmars in Washington.

De dystopische roman krijgt daarmee een nieuwe betekenis voor een nieuwe generatie lezers. En voor een nieuwe groep feministen, activisten en andere voorvechters. "Mijn generatie leest dit en beseft dat verworven vrouwenrechten niet vanzelfsprekend moeten worden", zegt de 30-jarige recensent Mojdeh Feili. "Atwood heeft heel echt gemaakt dat al die rechten je zomaar weer ontnomen kunnen worden."

Een feminist heeft Feili zich altijd al genoemd. "Maar sinds ik de The Handmaid's Tale heb gelezen, besef ik dat je actief moet vechten tegen conservatief gedachtegoed." Ze heeft zich daarom aangesloten bij het feministische platform De Bovengrondse en helpt bij een project voor 'abortusbuddies'. "Dat zijn vrijwilligers die meegaan met mensen die een abortuskliniek bezoeken", legt ze uit.

Mensen die hun zwangerschap willen laten afbreken bij Nederlandse abortusklinieken worden sinds dit jaar lastiggevallen door anti-abortusdemonstranten. "Het feit dat zoiets als abortusbuddies tegenwoordig weer nodig is, vind ik heel heftig."

Van wie is je baarmoeder?

Voor publicist Hasna El Maroudi (34) draait het boek om vrouwenrechten. "Tien jaar geleden dachten we dat we er wel waren. Dat we alle te verwerven rechten hadden verworven", zegt ze. "Maar nu is de vraag van wie jouw baarmoeder is weer superactueel."

Ze wijst niet alleen op Amerika, waar steeds meer conservatieve staten het recht op abortus beperken, maar ook op Europa. Zo wil de regering in Polen abortus alleen nog mogelijk maken als het leven van een zwangere vrouw in gevaar is, of als zij is verkracht. "En in Hongarije spraken wereldleiders vorige week over teruglopende bevolkingscijfers in Oost-Europa. De Hongaarse premier Viktor Orbán herhaalde daar zijn standpunt dat Hongaarse vrouwen meer kinderen moeten krijgen om te voorkomen dat 'de witte Europeaan' verdwijnt.

In Nederland ziet ze hetzelfde gebeuren. "Neem de demonstranten bij abortusklinieken, maar ook de opmerkingen die FvD-leider Thierry Baudet maakt over vrouwen en 'omvorming'." Genoeg redenen dus voor El Maroudi om het feministische mediaplatform Lilith mede op te richten. "Het lijken allemaal kleine ingrepen, maar je ontneemt vrouwen het recht op zeggenschap over hun eigen lichaam."

Margaret Atwood is daarmee een feministisch icoon tegen wil en dank. "Zelf zegt Atwood dat ze het label van feminisme liever niet opgeplakt krijgt als dat betekent dat vrouwen als onschuldige engeltjes worden neergezet", vertelt literatuurwetenschapper Steenbergh. "Ze is bijvoorbeeld kritisch op de #MeToo-beweging omdat mannen zich niet altijd konden verdedigen tegen beschuldigingen."

Het vervolg dat er niet zou komen

Terug naar The Testaments. Atwood wilde nooit een vervolg schrijven, maar kreeg sinds het presidentschap van Trump zoveel vragen en reacties binnen dat ze de pen alsnog heeft opgepakt.

Hoewel het boek vorige week al uitlekte door een fout van Amazon, is er nog weinig over bekend. De Nederlandse versie is vertaald door Lidwien Biekmann en Tjadine Stheeman. "Het enige dat de media tot nu toe te weten, is dat Offred zelf niet aan het woord komt. Ook maak je beter kennis met Tante Lydia, een van de meest wrede personages uit het eerdere boek", zeggen ze in het NOS-radioprogramma Met het Oog op Morgen.

Ook recensent Mojdeh Feili mocht het boek al lezen, zij het na het tekenen van een strikte geheimhoudingsverklaring. "Het leest als een trein", zegt ze. "Maar meer mag ik er niet over zeggen."