Nederlandse jazzwereld is overwegend wit: 'Dat is extra wrang'

'Ze zijn er niet' is een antwoord dat Van Ooijen en Godschalk vaker kregen op de vraag hoe het komt dat verscheidene orkesten zo wit zijn. "Dan werd er verwezen naar conservatoria", aldus Van Ooijen. Dit is een duidelijk voorbeeld van confirmation bias die er bij mensen ingebakken zit, vertelt Mike Bindraban, directeur van het internationaal muziekagentschap Good Music Company. Oftewel, het bevestigt de overtuiging die men al heeft: "Wat een veel breder antwoord is op de vraag waarom representatie van mensen met een migratieachtergrond ontbreekt. Want natuurlijk zijn ze er wel. Alleen is het systeem dusdanig verworden dat je dat op een andere manier moet opzoeken."

Geschiedenis van jazz

De geschiedenis van jazz laat zich niet zomaar vertellen. Zelfs de term 'jazz' kan als problematisch worden opgevat, zegt Bindraban. Het genre vindt uiteindelijk in mate zijn oorsprong in het slavernijverleden. "Maar heeft daarna in al die tijd allerlei ontwikkelingen en invloeden gehad, zoals muziek doet."

Bindraban: "De jazz is van oorsprong een cultuur en kunstvorm wat heel veel sociaal maatschappelijk gewicht met zich meedraagt. Het vertelt wel een verhaal. Het verhaal van social injustice, een verhaal van een bepaalde emancipatie struggle. En dat vind ik de kern."

In de podcast spreken veel muzikanten, voornamelijk muzikanten van kleur, over de struggle waaruit de muziek is ontstaan. "Ze zeggen, die sociale onrechtvaardigheid, dat speelt een rol in hoe wij die muziek maken en beleven", vertelt Van Ooijen.

Nina Simone

Iemand die in de jaren '60 die strijd tegen sociale onrechtvaardigheid in muziek verwerkte was Nina Simone. Bijvoorbeeld in haar nummer 'Mississippi Goddam'. "Het verhaal in het lied gaat over een aanslag op een zwarte kerk door witte mensen. En de pijn die de zwarte communities daarmee hebben ervaren. Het legt een hele bak aan ongelijkheid en racisme bloot. En dat probeert ze te vertolken met dit liedje. Niet alleen tekstueel maar ook de wijze waarop ze de muziek heeft gecomponeerd. Er zit een mate van woede in en troost."

De vraag rijst: kan dit nummer door witte mensen worden gespeeld, of is dat toe-eigening (cultural appropriation)? "Iedereen kan dit nummer spelen. Het is een fantastisch leuk lied", zegt Bindraban. "Maar ik denk wel dat als je het gewicht wat het liedje met zich meedraagt echt wil vertalen en wil laten binnenkomen bij het publiek, dat het gewicht visueel en door de spelers zelf in dezelfde mate gedragen moet worden."

Witte jazzorkesten

Nu is het overgrote gedeelte van de jazzorkesten dus wel wit. Hoe komt dat? Voor het conservatorium is een havodiploma een een toelatingsexamen nodig, dat is volgens Bindraban een drempel. Daarnaast is op conservatoria het overgrote docentenbestand wit. De doorstroom daarvan is systematisch zo dat het bij orkesten en podia terechtkomt waar het overgrote gedeelte ook wit is. Bindraban: "Als persoon van kleur is het dus al een drempel, maar vervolgens zie je jezelf niet terug in die wereld."

Tegenover de wereld van conservatoria, staat de wereld van grassroots organisaties waar een veel meer divers bestand aan muzikanten bij elkaar worden gebracht. Hoe kunnen deze werelden bij elkaar komen? Volgens Van Ooijen zitten er mensen op beslissingsposities die vanuit stereotypebeelden besluiten nemen: "Daar is wat te winnen."