Hoe we moeten herdenken, herinneren en vergeten?

"Mijn fascinatie voor herdenken en herinneren komt eigenlijk voort uit een fascinatie voor handelen", zo begint Simon(e) van Saarloos haar verhaal. "Hoe moet je handelen in het heden en in de toekomst?" Om deze vraag te beantwoorden kun je kijken naar de zaken die wij als cultuur herdenken.

"Bij herdenkingen worden vaak dingen gezegd als 'dit nooit meer'. Of: 'laten we dit vieren, zo zou het altijd moeten zijn.'" Maar, merkt Van Saarloos op: "dit zijn maar het zijn altijd maar een paar verhalen, een paar perspectieven die we constitutioneel benoemen en herdenken".

Dagelijks herinneren en vergeten

Je kunt je niet dagelijks alle ellende uit het verleden herinneren, dan kom je niet vooruit. "Vergeten is daarom belangrijk. Je moet vergeten om de last van de geschiedenis niet mee te zuilen. Want je kunt dan niet licht en actief in het heden leven." Om iets nieuws te kunnen creëren moet je breken met het verleden: vergeten.

Maar hoe te vergeten? "Je kunt niets iets vergeten wat je niet weet. En je kunt vrij gemakkelijk iets vergeten wat je wèl weet en wat overal om je heen is: dat is compleet vanzelfsprekend." Als voorbeeld noemt ze haar persoonlijke geschiedenis. "Mij wordt nooit gevraagd waar ik vandaan kom. Mijn afkomst is zo duidelijk omdat die overal aanwezig is. Ik hoef niet op zoek te gaan in een archief om erachter te komen wie mijn voorouders zijn."

Vele perspectieven

Ze gaat verder: "Onze geschiedenis is één geschiedenis. Want geschiedschrijving is er niet op gericht om meerdere geschiedenissen te vertegenwoordigen." Maar wanneer we een paar extra geschiedenissen en perspectieven toevoegen, dan blijft het nog steeds de één tegenover de ander.

"Zie het als een verhaal over de jager en de leeuw. Waarschijnlijk wordt dan alleen het verhaal van de jager vertelt. En ook al zou je ook het verhaal vanuit de ogen van de leeuw toevoegen. Dan zijn nog steeds niet alle verhalen verteld, niet alle perspectieven vertegenwoordigd." Dan blijft het alsnog het ene leed tegenover het ander. "Er zijn heel veel invalshoeken, er is altijd meerstemmigheid."

Ook neemt ze herdenkingsstandbeelden als voorbeeld: "Moet je standbeelden willen om dingen mee te herinneren? Je zegt daarmee: zie het staan, dit is wat wij belangrijk vinden. Maar daarmee maak je geschiedenis ook iets vaststaand, iets waarvan we zeggen 'dit is belangrijk' en dat kan dan niet meer veranderen." Bovendien zijn er altijd verhalen die dan niet worden verteld; standbeelden die niet worden gebouwd; standbeelden die worden vergeten.

De realiteit zit vol met tegenstrijdigheden, zo sluit ze af. "En die rommeligheid probeer ik te laten zien. Als iets coherent is, hoeft het niet meteen begrijpelijk te zijn. En andersom ook: al kun je iets niet precies benoemen en ook niet precies afbakenen, dan alsnog mag het er zijn."

Meer gesprekken over kunst en cultuur?

Nooit Meer Slapen is het cultuurprogramma van de VPRO. Elke maandag- tot en met vrijdagnacht tussen 00.00 en 02.00 uur hoor je diepgravende gesprekken over cultuur, literatuur, film, muziek, theater en kunst op NPO Radio 1. Terugluisteren? Dat kan uiteraard via de podcast.