De Homo Sovieticus die Stalin voor ogen had

Lysenko vs. Vavilov

De strijd tussen een wetenschapper die het écht wilde weten en de ander, die zei wat de macht wilde horen, ging de geschiedenis als een tragische gebeurtenis voor de wetenschap. De gebakken lucht van landbouwkundige Lysenko viel in goede aarde bij Stalin en plantkundige Vavilov kwam rottig aan zijn einde. In haar eerste historische roman De plantenjager uit Leningrad vertelt wetenschapper en schrijver Louise O. Fresco het verhaal van een Russische plantkundige, die tot het baanbrekende idee kwam om wilde plantenzaden te gaan kruisen.

De botanische wetenschap lijkt een vrij onschuldige tak van de wetenschap, waar een dictatoriaal regime niet meteen iets bij te zoeken heeft. Niets in minder waar, vertelt Fresco in Nooit Meer Slapen. ''Vavilov wilde het landbouw verbeteren en hongersnoden bestrijden.'' Dat was in de Sovjet Unie wel degelijk een politieke kwestie. ''Stalin wilde af van de kleine boeren door gedwongen collectivisatie. Ze moesten industriële arbeiders worden op het platteland. Vavilov was een dwarsbomer, omdat hij de boeren wilde helpen hun oogsten te verhogen. Landbouw was niet apolitiek in de Sovjet-Unie.''

Leningrad

In haar boek concentreert Fresco zich op het beleg van Leningrad. Troepen lagen eromheen en probeerden de stad uit te hongeren. Dat hielden ze jarenlang vol, er was geen hap meer te krijgen en daar kwam ook nog eens de ijzige kou overheen. Te midden van alle ellende gingen Vavilov en zijn medewerkers vastberaden door met hun ideaal: biologische variatie als middel voor betere eigenschappen van wilde zaden.

''Stalin geloofde wel in wetenschap, maar was net zoals veel andere politici daar selectief in. Stalin's idee was: als je mensen aan stress zoals honger blootstelt, dan ontstaat daaruit de sterkere Homo Sovieticus. Lysenko deed dat letterlijk, die begroef zakken met tarwe in de sneeuw en zei dan triomfantelijk: nu zijn ze koud resistent.'' Daarmee krijg hij wetenschappelijk niet gelijk, maar haalde er wel een politiek gewin uit. Met als bekroning: een goed verzorgd leven, vertelt Fresco.