Boekenweekessay-schrijver Connie Palmen: 'Als ik me schaam heb ik een goed boek geschreven'

Palmen schreef haar essay over het Boekenweekthema 'verboden vruchten'. In De zonde van de vrouw schrijft Palmen over vier bekende vrouwen: Marilyn Monroe, Marguerite Duras, Jane Bowles en Patricia Highsmith. In de vier mini-biografieën behandelt ze thema’s als originaliteit, zelfdestructie, wat er gebeurt met een vrouw die de regels durft te breken, en bovenal: roem.

Vogelvrij

Als een van de belangrijkste Nederlandse schrijvers heeft ze al sinds het gigantische succes van haar debuutroman De wetten (1991) aan den lijve mogen ervaren hoe het is om beroemd te zijn. En het fenomeen roem is voor Palmen nog steeds fascinerend. “Het is gevaarlijk. Het gevaarlijke van de roem interesseert me eigenlijk het meest”, zei de schrijfster in Nooit Meer Slapen. “Dat de wereld zo groot wordt. Dat er zo veel mensen over je oordelen die je niet kennen, dat vind ik er fascinerend aan.”

Kopje kleiner

Roem maakt je een levend doelwit, voor zowel liefde als haat. Palmen haalde voorbeelden aan van Nederlandse beroemdheden die hebben geleden onder roem: “Zo’n seksfilmpje van Patricia Paay is een goed voorbeeld van een onthulling over een publieke figuur zodat ze van hun sokkel gestoten worden. Paay is nog steeds te mooi, te aantrekkelijk, dus ze moet vernederd, beschimpt, beschadigd en onderuitgehaald worden. Dat is een hele nare, enge lust, bijna, van een onbekend maar heel groot publiek. En door de sociale media is de grenzeloze vogelvrijheid van de publieke figuren nog groter geworden.”

Mensen in the public eye zijn geen mensen meer, ze worden als personages gezien in non-fictieve talkshows, tijdschriften en kranten. “Zij die denken dat ze je groot hebben gemaakt willen je een kopje kleiner maken. Dat kon je zien aan hoe Sylvana Simons op sociale media volledig werd uitgekleed. Dan zie je hoe vogelvrij zo iemand is en dat iemand behoorlijk kan lijden door het publieke domein.”

Rebels

Maar wat Palmen aantrok in de vier vrouwen in haar essay was nog een ander element: rebellie. Het zijn vrouwen die wisten in wat voor slangenkuil ze zouden terechtkomen als beroemdheden, maar het toch aandurfden. Ze trokken een beroemde-vrouw-vormig schild om zich heen: ze projecteerden voor het publiek een beeld van een beroemdheid op het doek, maar de echte vrouw verstopte zich achter de projector. Palmen: “Zeker in die vier biografische essays in De zonde van de vrouw, is het vooral ook de soevereiniteit van de vrouwen die me interesseert. Dat ze eigenlijk een andere vrouw hebben geschapen. Dat ze niet hebben zitten wachten totdat God deze vrouw schiep, maar dat ze zichzelf hebben geschapen om dat hele gevaarlijke publieke domein te betreden.”

Oordelen op sociale media is één ding, maar daar blijft het niet altijd bij. In het geval van beroemdheden als John Lennon, Pim Fortuyn en Theo van Gogh werd hun rebellie met de dood bestraft. Hun doelwit werd te groot, de daders zagen alleen nog maar personages. Alsof ze in een roman of soapserie zelf wilden bepalen wanneer een bepaalde verhaallijn hoorde te eindigen.

Schaamte

Palmen: “John Lennon werd vermoord door die Mark Chapman omdat Chapman vond dat hij phony was geworden. Dus de moordenaar oordeelt als een rechter over het bestaan van een levend iemand. Hij oordeelt over leven en dood en kiest voor de dood. Zo’n totale onbenul als Mark Chapman, of Mohammed Bouyeri die Theo van Gogh neersteekt, dat zijn allemaal onbeduidende mannen die hebben geoordeeld, die God zijn gaan spelen, omdat ze die figuur te rebels vonden.”

Wat dat betreft zegt Palmen alleen fysiek nog kwetsbaar te zijn. In tegenstelling tot een Marilyn Monroe kan Palmen het zich niet veroorloven om, als schrijfster, een onechte versie van zichzelf te zijn om zich tegen beroemdheid te beschermen. “De schrijver die ik wil zijn is een schrijver die ontdekkingen doet, die onthult, die ook in zichzelf blootlegt”, zei ze in Nooit Meer Slapen. “Het begint altijd met een nietsontziend zelfonderzoek. Dan moet je wel de moed hebben om al je monsters in de bek te kijken. Ik denk niet dat ik een schaamteloos iemand ben, integendeel zelfs, maar ik zal altijd de schaamte proberen te overwinnen om een goed boek te schrijven. Ik merk juist, pas als ik me schaam, dat ik een goed boek heb geschreven.”

Herman Koch over zijn boekenweekgeschenk Makkelijk Leven: