Maarten van Heemskerck: 'De Nederlandse Rafael' in de schijnwerpers

Van Heemskerck, geboren in 1498 in Heemskerk, kwam uit een welgestelde familie. “Hij was goed opgeleid, sprak Latijn en bewoog zich in intellectuele kringen, iets wat je terugziet in zijn kunst,” vertelt Christi Klinkert, senior conservator van het Frans Hals Museum. "Veel van wat we over Van Heemskerck weten, komt uit de biografieën van Karel van Mander, die informatie verzamelde van mensen die Van Heemskerck persoonlijk hadden gekend."

Een meesterwerk vol inspiratie

Het schilderij Lucas schildert de Madonna wordt gezien als een van de grootste werken uit de kunstgeschiedenis en een absoluut topstuk in het Frans Hals Museum. Wat maakt dit werk zo bijzonder? “Van Heemskerck doet iets nieuws met een vaak voorkomend thema: Lucas die de Madonna en kind schildert. Hij voegt een figuur toe achter Lucas, die goddelijke inspiratie symboliseert, en gebruikt fantasierijke, Italiaans aandoende elementen, zoals stoelen met stenen versierselen,” legt Klinkert uit.

De restauratie van het werk duurde vier jaar. “Het schilderij bleek in de 17e eeuw te zijn overschilderd, waarbij de achtergrond bruin was gekalkt,” vertelt Klinkert. Het verwijderen van die verflaag was een zorgvuldig en risicovol proces. “Normaal doen we dit met een scalpel, maar dat zou 17 jaar duren. Daarom hebben we een Amerikaanse specialist ingeschakeld die een gel heeft ontwikkeld om de verflaag sneller te verwijderen.”

De Nederlandse Rafael

Van Heemskerck bracht vier jaar door in Italië, waar hij beïnvloed werd door meesters als Rafael en Michelangelo. “Hij citeert hen in zijn eigen werk,” aldus Klinkert. “Je ziet het in zijn kleurgebruik en zijn fascinatie voor anatomie, iets wat hij van Michelangelo overnam. Toch bleef hij oer-Hollandse taferelen en landschappen schilderen.”

"Interessant is dat naakten in Nederland ongebruikelijk waren, dus schilderde Van Heemskerck zijn figuren vaak in strakke ‘balletbroeken’", vertelt Klinkert.

Waarom geen bekende naam?

Ondanks zijn grote invloed is Van Heemskerck geen household name zoals Rembrandt of Vermeer. Volgens Klinkert komt dat door de dominantie van de 17e eeuwse kunst in Nederland. “De late middeleeuwen, waarin Van Heemskerck leefde, staan in de schaduw van de Gouden Eeuw. Alleen Jeroen Bosch is echt doorgebroken. Maar als museum herschrijven we constant de geschiedenis, onder andere door tentoonstellingen als deze te organiseren.”