Layla M: hoe word je een extremist?

De Jong is zich bewust van de gevoelige thema’s van Layla M., maar wilde meer een persoonlijke film maken dan een politieke. “Het is niet echt een film over radicaliserende moslims maar over een meisje met een radicaal karakter dat in het Midden-Oosten terecht komt”, zei ze vannacht.

Bezeten

Layla M. volgt een opstandig meisje uit Amsterdam-West dat steeds meer neigt naar de radicale islam. Haar vader probeert haar manie en obsessief gepreek aan de keukentafel te bedwingen: “Hou eens op met dat willekeurige geciteer.” Later zegt haar zusje: “Je lijkt wel bezeten.” Het is voor Layla te laat – de (vaak gewelddadige) beelden uit het Midden-Oosten en gepassioneerde rechtse predikers hebben het 18-jarig meisje al overgenomen. Layla zoekt stiekem contact met Abdel, een jonge islamist met wie ze trouwt en naar Jordanië trekt.

"Layla M. begon vier jaar geleden met een film die ik maakte in Bos en Lommer en waarin ik een aantal Layla’s ontmoet heb en die fascineerden me gelijk, die grote mond, zelfbewust", zei De Jong in Nooit Meer Slapen. "Maar ook die die beschermende zustergemeenschap nodig hebben om de chaos in hun hoofd op te lossen. Dat zijn allemaal dingen die ik wel herken."

Echte vluchtelingen

"Ik heb nog nooit meegemaakt dat iets zo dicht op de tijdgeest zit. Maar op een bizarre manier haalden de werkelijkheid en de fictie elkaar in", zei De Jong in Nooit Meer Slapen over het scenario, geschreven door haar man Jan Eilander. "Het boerkaverbod bijvoorbeeld, dat was in het echt twee maanden geleden maar dat lijntje met de boerka dat in de film zit hadden we allang bedacht."

De regisseuse heeft de grens tussen werkelijkheid en fictie ook actief opgezocht. Een van de scènes in de film is gefilmd in een echt vluchtelingenkamp in de Midden-Oosten. Het gevolg is dat de fictieve Layla opeens in onze wereld terechtkomt – die van de echte mensen.

En dat is het doel van De Jong. Echte mensen laten zien, zelfs wanneer ze aan het acteren zijn. Ze heeft voor de rollen geen audities gehouden, ze is zelf op zoek gegaan naar haar cast. Dit was de eerste rol voor de jonge actrice Nora El Koussour – die de titelrol speelt. Abdel wordt gespeeld door de wat meer ervaren Ilias Addab. Beiden acteurs waren al bekend met de wereld en de cultuur waar Layla M. zich afspeelt. “Die hadden een voorsprong”, zei De Jong. “Omdat ze de Koran al kenden, ze hebben mij ook heel erg geholpen.”

Kritiek

Maar zoals Pieter van der Wielen haar vannacht waarschuwde: er kunnen critici zijn die Layla M. als een normalisering van extremisme beschouwen – dat die gevaarlijke mensen van De Jong een menselijk gezicht krijgen. Wil ze nou dat we meeleven met een extremist?

In Nooit Meer Slapen vertelt de regisseuse dat het juist haar bedoeling is geweest om Layla echt te maken: “Het gaat over heel universele dingen. Iedereen wil geaccepteerd worden. Layla heeft ruzie met haar vader. Ze wordt verliefd. Je gaat op een andere manier kijken naar wat er aan de hand is. Je komt dichter bij haar. Ik denk dat het menselijk maken van iemand de eerste vereiste is van een dialoog. Voor een ontmoeting sowieso.” Want er kan geen begrip zijn zonder een dialoog. Geen dialoog zonder een ontmoeting. En er is geen ontmoeting zonder mensen.

Luister hier naar het interview met Mijke de Jong in Nooit Meer Slapen: