'Gedeeld leven' is het NPO Radio 1 Non-Fictie Boek van de Maand juni

"Laat maar zien wie je bent! En daar staan we, voor even bevroren midden op het toneel. Dan begint het te kriebelen en we spelen, we spelen het leven. Een leven doordrenkt van theater.

Regisseur Erik Vos laat ons kennismaken met zijn vrouw en schrijfster Inez van Dullemen. De alzheimer heeft haar geheugen in slaap gesust, de woorden waaruit het leven ooit bestond langzaam uitgewist. Vos vertelt haar wat ze al weet en leest voor uit haar eigen werk. Hij herinnert Inez aan de persoon die ze was en ze misschien ergens diep weg nog is. Met de kracht van de kunst het slapende geheugen wakker schudden.

Onbereikbaar?

We verdwijnen in de gedetailleerde beschrijvingen van het samenzijn nu, maar ook van de vele jaren die in het verleden liggen. Inez is gelijk aan de liefde voor het vak, de liefde voor de tekst, de liefde voor theater. Hoewel haar ziel door de alzheimer soms onbereikbaar lijkt, roept alleen haar aanwezigheid al zoveel herinneringen op, dat het leven wat zo abrupt gestopt leek te zijn, in gedachten weer op volle toeren gaat draaien. De eenzaamheid die komt met de ziekte is voor even verdwenen.

Het is alsof Erik Vos als schrijver improviseert, zoals hij ook zijn acteurs altijd onder zijn hoede heeft genomen. Proberen wat beter kan, wie weet komt er iets voorbij wat meer recht doet aan de tekst. Tempo is de natuurlijke vijand van improvisatie. De deadline van de première drukt op het spel. En ook het naderende einde van het leven van Inez lijkt eenzelfde spelbreker te zijn. Hoe lang hebben we nog om te improviseren?

Het voelt als magie

Ademloos volgen we Vos, gretig zijn we inmiddels geworden, we willen meer van wat zich daar op het toneel afspeelt. Aan de hand van de vele verhalen van vroegere repetities, ontmoetingen met acteurs en beroemde toneelschrijvers leren we het theater opnieuw waarderen, alsof we voor het eerst de zaal binnenkomen en langzaam het toneel uit het donker zien opdoemen.

Het voelt als magie en misschien is het dat ook wel. We laten ons verrassen door wat Vos suggereert. Verwondering na iedere pagina. Het is een dunne scheidslijn tussen de ultieme creatie en het artistieke ravijn. De dreiging van de afgrond klinkt in iedere tekst door maar maakt ook dat we alles geven wat we te bieden hebben.

Shakespeare en Tsjechov

Tegen beter weten in laten we ons opslokken door de personages die op het toneel verschijnen. Wie we waren, verdwijnt op de achtergrond, wie we zijn geworden, baant zich een weg naar het voortoneel. Woorden van Shakespeare en Tsjechov resoneren in ons lichaam.

Het is een bijna schizofreen proces, zijn woorden nestelen zich als een nieuw persoon in onze gedachten. We voelen wat de acteur ervaart, wanneer de tekst langzaam bezit van hem neemt. We vergeten dat we een boek vasthouden, dat de woorden ons leiden, dat de heldere stem van de regisseur in iedere bladzijde weerklinkt. We zijn thuis op het toneel. Het decor van de kaft, de titel, de personages vervagen, we lopen daadwerkelijk rond in het leven van de schrijver. Hoe essentieel het is om je eerst alle kanten op te kunnen bewegen voordat je een definitieve richting kiest wordt in dit boek meer dan duidelijk.

Het theater wordt bevrijd

We durven risico’s te nemen, we wachten niet langer op begrip, zijn wars van iedere acceptatie. Niet op zoek naar schoonheid, maar we leggen de weg af naar de waarheid. Het theater wordt in dit boek bevrijd. We volgen de vele regieaanwijzingen van Erik Vos en in de woorden van Inez van Dullemen vinden we de energie die in de kunsten ligt besloten.

Al lezend vragen we ons af, waren we het vergeten of hebben we het doelbewust genegeerd? Verbeelding en werkelijkheid vormen één geheel. Wanneer het doek sluit, stokt ook onze adem, in een gedeeld leven, ben je nooit alleen.

Eervolle vermelding

Emma Louise Diest kiest ook iedere maand een eervolle vermelding. Deze maand gaat die naar 'Vandaag vrij, altijd vrij' van Anton de Kom. Diest: "In de gedichten van Anton de Kom horen we de muziek van Suriname. Een melodie waarin we kennismaken met het grote verdriet van het slavernijverleden maar waarin we ook de hoopvolle klanken horen van de toekomst. Vol energie, de woorden houden met spanning al deze kracht vast. Door zijn werk te lezen lijkt er steeds een beetje van die energie vrij te komen. De schreeuw om vrijheid."