Domheidsspecialist Matthijs van Boxsel: 'Bang zijn voor domheid is het domste wat je kan doen'

Nederland als domoord

''Dit land is uit domheid ontstaan'', vertelt Matthijs van Boxsel, erkend waanwetenschapper, ofwel 'morosoof'. Hij legt in Nooit Meer Slapen uit dat domheid de basis vormde voor de democratie en de Nederlandse staat: ''Nederland lag rond het jaar duizend meters bóven de zeespiegel. Langs de kust lagen allemaal veenkussens die werden geëxploiteerd voor de landbouw. Veen bestaat voor tachtig procent uit water, dus dat moet weg. Ze graven slootjes, die wateren af op rivieren en die op de zee. Maar als je veen ontwatert, zakken de veenkussens in. Zo is het de Nederlanders gelukt om in drie eeuwen tijd het land onder de zeespiegel te pompen.''

Zodoende is domheid volgens de domgeer een fundamenteel onderdeel van de Nederlandse identiteit. ''We leren op school dat onze identiteit zich heeft gevormd in strijd met het water. Maar er wordt niet bij verteld dat het onze eigen stomme schuld was dat we onder de zeespiegel kwamen te liggen. We hebben het zelf zo ver laten komen.''

Van domheid naar democratie

Door de verzakte grond als gevolg van domheid, werden de Nederlanders vervolgens gedwongen samen te werken en een dijk aan te leggen – een primitieve vorm van het poldermodel. De verzoutte grond als gevolg van het zeewater zorgde er daarnaast voor dat landbouw vaak niet meer kon en er werd overgegaan op veeteelt. Dat was minder arbeidsintensief, waardoor mensen naar de steden trokken. ''Doordat de stedelingen zich voor hun levensonderhoud gingen richten op import en export kwam uiteindelijk de gouden eeuw tot stand.''

'Leef dom!'

Het is onmogelijk aan domheid te ontsnappen, concludeert Van Boxsel met voorgaande voorbeelden. Maar dat hoeft ook helemaal niet. ''Je kunt bang zijn voor de domheid, en verstommen uit angst daarvoor. Dat is natuurlijk het domste wat je kunt doen. Probeer te falen op een zo hoog mogelijk niveau. Leef verder, doe dom maar corrigeer jezelf tijdig. Zorg dat de domheid je intelligentie op een zo hoog mogelijk niveau ontwikkelt.''

De domme ander

In plaats van te reflecteren op onze eigen domheid, plaatsen we domheid volgens Van Boxsel meestal buiten onszelf: ''Mensen zoeken de domheid altijd elders. Veel steden kregen in de geschiedenis een zondebokrol op zich. In Nederland is Kampen historisch het grootste onderwerp van spot geweest.'' Internationaal zijn het de Belgen die het meestal moeten ontgelden bij de Nederlanders, getuige de vele Belgenmoppen die er in omloop zijn. ''De Belgen plaatsen domheid weer bij de Luxemburgers, de Luxemburgers bij de Duitsers, de Duitsers bij de Polen, de Polen bij de Russen et cetera. Uiteindelijk kom je uit op de Balkan, het kruitvat van de geschiedenis waar iedereen elkaar dom noemt.''

Een daadwerkelijke domplaats is volgens de schrijver niet aan te wijzen. ''Mensen zien hun eigen stad vaak als de navel van de wereld, het middelpunt. De omliggende plekken worden dom genoemd waarmee de eigen identiteit wordt gevestigd.'' De morosoof concludeert: ''Uiteindelijk is domheid iets ongrijpbaars.''

Alles van Nooit Meer Slapen terugluisteren?

Terugluisteren kan via jouw favoriete podcast-app, of in NPO Luister. Nooit Meer Slapen is hét cultuurprogramma van de VPRO. Elke maandag- tot en met vrijdagnacht tussen 00.00 en 01.00 uur hoor je een diepgravend gesprek over cultuur, literatuur, film, muziek, theater of kunst.