Wat heeft Bob Dylan dat Nederlandse schrijvers niet hebben?

"Veel geblaat en weinig wol", zei schrijver Atte Jongstra daarover vanmiddag in het NPO Radio 1-programma De Nieuws BV. Hij was er samen met schrijver Ronald Giphart te gast om te bespreken waarom er nog nooit een Nederlander met de onderscheiding vandoor is gegaan. Ook Giphart vond het artikel onzin: "We hebben geweldige schrijvers. Ik voel me aangesproken, ik ben boos."

Helaas geen problemen

"De prijs gaat doorgaans naar schrijvers die politiek en religieus schurende standpunten innemen", schreef Eggels in het artikel. "Sleutelfactor is ‘moed’, zo blijkt, want literaire kwaliteit is vanzelfsprekend. Moed om je te verweren tegen regime of dogma, in een vurige stem die internationaal resoneert."

Dat is eigenlijk oneerlijk, want onze schrijvers hebben helemaal geen regime of dogma om zich tegen te verzetten. Gaat het in Nederland dan te goed voor een Nobelprijs? "De vrijheid die wij hier in Nederland hebben is ongekend, en ik denk dat schrijvers die vrijheid ten volle benutten", zegt Giphart. Jongstra voegt cynisch toe: "Nou, dat is dan kennelijk een nadeel volgens deze mevrouw."

Bekijk hier het gesprek in De Nieuws BV:

'Deze mevrouw' verdedigde haar standpunt wel: "Mijn premisse vindt steun in de bepaling van Alfred Nobel dat de Nobelprijs voor de Literatuur bestemd moet zijn voor het opmerkelijkste werk met een idealistische trend." Maar dát is niet helemaal waar. In het testament van oprichter Alfred Nobel staat dat de prijs is bestemd voor makers van "uitstekend werk in de literatuur in een ideale richting". In zijn moedertaal Zweeds gebruikte hij het woord 'idealisk'.

Dat woord heeft in de literatuurwereld regelmatig voor discussies gezorgd. Idealisk is namelijk te vertalen naar het woord idealistisch óf naar het woord ideaal. Aan het begin van de twintigste eeuw nam de Nobel-jury het woord idealistisch erg letterlijk, en om die reden kwamen schrijvers als James Joyce, Leo Tolstoj, Anton Tsjechov en Marcel Proust niet voor de prijs in aanmerking – hun werk was wel uitstekend, maar had geen idealistisch standpunt.

Waarschijnlijk besefte de jury dat het niet de bedoeling van Alfred Nobel kon zijn geweest om bovenstaande meesters uit te sluiten en zijn de regels daarom wat verzwakt. De prijs wordt tegenwoordig ook toegekend aan werken met een hoge literaire waarde, al dan niet met een nadrukkelijk idealistische boodschap.

Kanshebbers

Maar zelfs met soepeler regels is er nog steeds geen Nederlandse winnaar geweest. Zijn we dan gewoon niet goed genoeg? Welke Nederlandse schrijver zou de prijs verdienen? Giphart en Jongstra gooiden in De Nieuws BV met wat namen. Harry Mulisch, Jeroen Brouwers, Gerrit Kouwenaar en Louis Paul Boon waren volgens de twee schrijvers waardige winnaars geweest.

Onze grootste kanshebber is echter Cees Nooteboom. Die wordt al jaren als kandidaat genoemd. Maar volgens Jongstra is Nooteboom een Nederlandse schrijver die de Nobelprijs juist níet verdient: "Zijn toon is net niet persoonlijk genoeg en dat vind ik niet ideaal. Dus dan mag hij de prijs volgens het Nobelprincipe niet hebben."

Dan maar Bob Dylan. Volgens de jury kreeg hij de prijs voor het creëren van "nieuwe poëtische uitdrukkingen binnen de Amerikaanse liedjestraditie". De naam van de zanger ging ook al jarenlang rond als kanshebber voor de prijs.

In 2001 werd hem tijdens een persconferentie om commentaar op een mogelijke nominatie gevraagd. Hij reageerde bescheiden: "Ik heb er iets over gehoord. Dat zou me in dezelfde categorie plaatsen als Ernest Hemingway en John Steinbeck. Ik weet niet zeker of ik in dat gezelschap thuishoor."

Maar echt goed gezelschap is de lijst van schrijvers die de prijs níet hebben gewonnen. Daar staan behalve alle Nederlandse schrijvers ook mensen als Nabokov, Kafka, Virginia Woolf en Mark Twain op. Dat is ook een rijtje om trots op te zijn.

Lees ook: Bob Dylan wint Nobelprijs voor Literatuur