Elle en Brimstone: over vrouwen die weigeren slachtoffers te zijn

Elle is een film die vrijwel letterlijk met de deur in huis valt. In de allereerste scène wordt er bij de succesvolle zakenvrouw Michèle Leblanc (Huppert) door een gemaskerde aanvaller ingebroken, en wordt ze verkracht op de vloer van haar dure woning. De toon is onmiddellijk gezet: dit wordt een moeilijke film om naar te kijken. Dat is het, maar Elle is daarnaast spannend, provocerend en intrigerend.

Het verhaal is ook uitstekend in beeld gebracht. Huppert brengt – met behulp van de onzichtbare hand van Verhoeven – een heel gecompliceerd personage tot leven en de twee uur durende film raast voorbij. Dat laatste is vooral te danken aan de montage van de Nederlander Job ter Burg.

Ter Burg laat de scènes elkaar vlug opvolgen, waardoor de film urgent aanvoelt. Er zit vrijwel geen rustmoment in Elle, en Huppert’s Michèle is zo intelligent en zelfverzekerd in haar gedachten en keuzes dat het voelt alsof we haar de hele film proberen bij te benen. “Wat er heel lastig en ook erg leuk aan was, is dat er heel veel ambiguïteit in de film zit”, zei Ter Burg gisteren over zijn montagewerk in het NPO Radio 1-programma Nieuws en Co. “Daar komt bij dat er een hoofdpersonage is dat je eigenlijk net niet helemaal begrijpt.”

Goed cv

Ter Burg lijkt goed te kunnen samenwerken met de beste regisseurs van Nederland. Elle is niet de eerste film die hij voor Paul Verhoeven heeft gemonteerd en ook regisseurs als Martin Koolhoven en Alex van Warmerdam hebben hun rollen film al meerdere keren aan hem toevertrouwd.

Met films als Zwartboek, Tirza en Borgman achter de rug timmert Ter Burg aan een mooie carrière, maar hij heeft nu vooral een goede week gehad. Elle werd dus eergisteren in Hollywood onderscheiden en gisteren ging de film Brimstone van Martin Koolhoven – ook door hem gemonteerd – in Amsterdam in première.

In Nieuws en Co werd Ter Burg gevraagd wat zijn edit van de twee thematisch uiteenlopende films kenmerkt. “Dat vind ik heel lastig om aan te geven”, zei hij. “En ik moet zeggen dat ik er niet zo graag over nadenk wat mijn signatuur in een film is, omdat ik ervan overtuigd ben dat mijn werk vooral bestaat uit het zoeken naar de signatuur die de film nodig heeft. Ik vind het veel belangrijker dat wat ik doe ten dienste staat van de film als geheel.”

Geen slachtoffers

Die werkwijze is de films kennelijk ten goede gekomen, want ze doen het opvallend goed. Het gebeurt niet vaak dat een Nederlandse film internationaal zo veel aandacht krijgt – en nu zijn het er twee tegelijk. Ter Burg kan niet verklaren waarom de films van Koolhoven en Verhoeven zo inslaan, maar hij merkte wel een belangrijke overeenkomst op: “Wat ik er zelf heel mooi aan vind, is dat het allebei films zijn met vrouwelijke hoofdpersonen die allebei weigeren om een slachtoffer te zijn.”

Filmjournalist Robbert Blokland was ook te gast in Nieuws en Co, en hij vermoedt dat het succes inderdaad te maken kan hebben met de sterke rollen die vrouwen in de films hebben: “Het is absoluut zo dat minderheden, of groepen die doorgaans in de filmwereld minder aandacht krijgen, het afgelopen jaar erg van zich hebben laten horen”, zei hij. “Beide films passen wel in die trend, het zijn heel geëmancipeerde verhalen.”

Maar Blokland gelooft dat het succes vooral de verdienste is van de regisseurs. Blokland: “Martin Koolhoven en Paul Verhoeven zijn allebei makers die al lange tijd aan de weg timmeren. Ze hebben voor beide films lang moeten duwen en trekken om ze gemaakt te krijgen. Het zijn geen goedkope of gemakkelijke films, het zijn moeilijke onderwerpen. De regisseurs zijn beiden naar het buitenland gegaan om de projecten te realiseren.”

Grenzeloos lef

Koolhoven filmde in meerdere landen en gebruikte een Engelstalige cast. Elle zou in eerste instantie in Amerika opgenomen worden, maar Verhoeven kon geen actrice vinden die de rol van Michèle aandurfde. Onder anderen Nicole Kidman en Julianne Moore zouden de rol hebben geweigerd. Huppert aarzelde geen moment en de film werd op slag Franstalig. Nicole Kidman en Julianne Moore zaten zondag in de zaal tijdens Huppert’s toespraak bij de Golden Globes.

In haar zenuwachtige dankwoord verwoordde Huppert precies wat er zo bijzonder is aan Elle: “Thank you for making me win in a French film, directed by a Dutch director, here in America.” De slotzinnen van haar euforische toespraak vatte samen wat Paul Verhoeven en Martin Koolhoven dit jaar hebben bewezen: “There are people from all over the world here in this room. Do not expect cinema to set up walls and borders.”

Luister hier naar Job ter Burg en Robbert Blokland in Nieuws en Co.