Het leven van Lorentz in een biografie: 'Einstein liep met hem weg'

Kox is emeritus hoogleraar in de Geschiedenis van de Natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Even dacht hij dat de biografie nooit af zou komen. "Ik kreeg maar moeilijk greep op zijn persoonlijkheid."

Lorentz werd tijdens zijn leven en ook daarna afgeschilderd als iemand die niets fout kon doen. "Een heilige, een volmaakte persoonlijkheid. Daar krijg je geen houvast op. Maar ik wilde graag een biografie schrijven over een levend persoon."

Dat was niet makkelijk, want Lorentz schermde zijn privéleven volledig af van de buitenwereld. Gaandeweg ontdekte Kox toch dat Lorentz net als ieder mens ook een 'donkere' kant had. "Hij was teleurgesteld in mensen. Dat kwam grotendeels door dingen waar hij geen greep op had."

Intellect

De Eerste Wereldoorlog was bijvoorbeeld van grote invloed op Lorentz' kijk op de wereld. "De wetenschappelijke relaties tussen met name Duitsland en Frankrijk hebben een flinke knauw gehad. Hij probeerde te bemiddelen, maar dat lukte niet."

Zijn hele leven werd verder gevormd door zijn intellect. Dat begon al vroeg, vertelt Kox. "Hij heeft heel erg veel geluk gehad met een leraar op de lagere school. Die stimuleerde hem en liet hem extra dingen doen in de klas."

Bewondering van Einstein

Zo kon Lorentz zich ontwikkelen tot de belangrijkste theoretisch fysicus van zijn tijd. In binnen- en buitenland werd zijn werk erkend, met als kers op de taart de Nobelprijs voor Natuurkunde in 1902.

Ook door zijn collega's werd hij bewonderd. "Albert Einstein liep met hem weg", vertelt Kox. "Dat was een interessante wederzijdse bewondering. Einstein bewonderde Lorentz om zijn persoonlijkheid, zijn wiskundige kracht en creativiteit. Andersom vond Lorentz het vermogen van Einstein om dingen op zijn kop te zetten fantastisch."

Kox heeft één ding geleerd van zijn werk aan de biografie. "Dat je moet doorzetten", lacht hij. "Je moet serieus je huiswerk doen en ervoor gaan zitten. Ik heb duizenden brieven gelezen en negen delen verzameld werk van Lorentz doorgenomen."