Brainwash zomerradio filosofeert met uitvinder

1. Spullen hoeven niet kapot te gaan

Of het nou zijn pratende koffiezetapparaten, dansende lampen of slaapmutsen tegen het knikkebollen zijn: Draisma geeft levenslange garantie op alle ontwerpen die hij verkoopt. En eigenlijk is het gek dat niet alle bedrijven dat doen. 'Spullen hoeven niet stuk te gaan. Nog een tafel, nog een lamp, nog een stoel. Wat moeten we met al die zooi?', vraagt hij zich af. Kapotalisme, noemt Denker des Vaderlands René ten Bos, eerder deze week te gast in Brainwash Zomerradio, dat. Het kapitalisme drijft op het feit dat spullen stuk gaan en vervangen moeten worden.

Draisma, die behalve zelf ontwerpt, ook een nieuwe generatie ontwerpers opleidt aan de Design Academy in Eindhoven, is het daar mee eens. Het levert een lastige paradox op. 'Ontwerpers houden dat in stand. Dat vind ik ook het lastige aan lesgeven. Eigenlijk wil ik de studenten meegegeven dat ze goed moeten nadenken als ze iets willen gaan ontwerpen. Ze moeten zich afvragen of het wel echt nodig is. Soms is het beter van niet. Dan kun je bestaande producten verbeteren, in plaats van met iets nieuws te komen.'

De door Draisma ontwikkelde Battery Eater, een klein robotje gemaakt van paperclips dat werkt op oude batterijen, is gebaseerd op dat principe. Hij kwam op het idee voor het apparaatje toen hij merkte dat lege batterijen uit een fietslampje, niet helemaal leeg zijn. "Ik had de batterijen in mijn fietslampje vervangen, en na een week waren ze weer leeg. Ik dacht dat ik vergeten was om ze uit te zetten, en ze daarom nu leeg waren. Toen bedacht ik dat dat helemaal niet mogelijk is. Een LED-lampje gebruik zo weinig energie, dat de batterijen niet na een week al leeg kunnen zijn."

En inderdaad: de batterijen bleken nog voor dertig procent opgeladen te zijn. "Het feit dat het lampje het niet meer deed, zegt niets over de batterij, maar over het ontwerp van het lampje. En dat geldt niet alleen voor batterijen in fietslampjes, maar ook in afstandsbedieningen, fototoestellen, in alles waar een batterij in zit. Zo'n apparaat koop je maar een keer, de batterij elke keer opnieuw. Veel partijen zijn er helemaal niet bij gebaat dat een batterij het zo lang mogelijk doet." Op een zogenaamd lege batterij uit een huishoudapparaat kunnen de oogjes van de Battery Eater, kleine rode LED-lampjes, nog tot anderhalf jaar lang knipperen.

Tekst loopt door onder de video.

"Ik wil mensen laten zien dat iedere batterij die je weggooit nog lang niet leeg is. Met dat robotje wil ik dat aantonen, zonder met de vinger te wijzen", zegt Draisma, die speelt met het idee om ook fietslampjes te ontwikkelen die zo lang meegaan op een batterij. "Het lastige is dat ik een eenmanszaak heb, een ontwerper. Ik zou een partij moeten vinden die het ontwikkelen en ontwerpen aan mij wil overlaten, waarna zij het lampje in de markt zetten. Maar, die partij is, gezien het bovenstaande, niet zomaar gevonden."

2. Apparaten zullen een ziel krijgen

Als we echt iets willen doen tegen die wegwerpcultuur, zullen we ons op een andere manier tot onze spullen moeten gaan verhouden. Volgens Draisma kan dat. "Je ziet dat al bij ambachtelijk geproduceerde spullen, die worden makkelijker een erfstuk. Ik denk dat je erin de ziel van de maker ziet. Misschien voel je onbewust aan dat er geen honderdduizenden van zijn gemaakt. Ze verouderen vaak ook op een mooiere manier. Ik denk dat mensen er blijer mee zijn en het minder makkelijk wegdoen. Als we spullen maken die niet zo makkelijk stuk gaan, zullen mensen er op een andere manier mee omgaan."

Draisma denkt dat technologie daar bij kan helpen. "Ik denk dat apparaten steeds meer met ons gaan communiceren. Echt communiceren. Ik denk dat als mijn koffieapparaat 's ochtends tegen mij zegt: 'Hé Eib, waar heb je zin in, vandaag?', dat ik een heel andere band krijg met het apparaat. Niet meer een puur functionele, maar een emotionele. Als het koffieapparaat dan stuk gaat, zal ik medelijden hebben. Naarmate apparaten intelligenter worden, en ik denk dat alles om ons heen dat zal worden, zal het belangrijker zijn dat spullen niet stuk gaan, of ziek worden, omdat we ons ermee verbonden voelen. Het probleem van de wegwerpcultuur zal dan naar de achtergrond verdwijnen."

Tekst loopt door onder de video.

In zijn eigen ontwerpen, van de Battery Eaters tot de pratende koffiezetter die Draisma nu al ontwikkeld heeft, past hij dat principe toe. Ze doen denken aan levende wezens. "Ik geloof dat personifiëren, het suggereert dat iets een ziel heeft, eraan bijdraagt dat mensen zich sneller hechten. Die koffiezetters zijn een goed voorbeeld, ze zien eruit als wezens. En als het wezen dat koffie voor jou zet niet goed werkt, dan wil je naar de dierenarts, in plaats van het op straat te zetten."

3. Zoals technologie menselijker wordt, zal de mens technologie worden

Zoals apparaten menselijker worden, zullen mensen robots worden, stelt Draisma. "Uiteindelijk zullen we elk onderdeel van het menselijk lichaam beter kunnen maken door het te ontwerpen dan door te wachten op evolutie, want die doet er miljoenen jaren over. In een computerprogramma kunnen we simuleren, kunnen we versnellen. We kunnen op allerlei zaken anticiperen, waardoor we het lichaam kunnen verbeteren. Mensen zullen tussen nu en tien jaar grotendeels robots geworden zijn."

Dan gaat het volgens Draisma niet alleen om een kunstheup, -hart of een pacemaker, zaken in het lichaam die niet goed werken en vervangen dienen te worden. "Mensen onderschatten wat mogelijk is. Dit gaat veel verder en dit gaat gebeuren. In de jaren 60 werd voorspeld dat het moment van singulariteit, het moment waarop computers onvoorstelbaar veel sneller en slimmer zijn dan mensen, ergens rond 2060 zou liggen. De voorspelling was dat rond die tijd computers een miljard keer slimmer zullen zijn dan alle mensen bij elkaar. Nu wordt door veel wetenschappers gezegd dat dat moment er al rond 2027 zal zijn."

En dan gaat het om intelligentie in de breedste zin van het woord. "Iets dat een miljard keer slimmer is dan wij, zal alles kunnen wat wij ook kunnen, maar dan beter. Het zal kunnen denken, verliefd worden, muziek maken, zich voortplanten. Elon Musk stelt dat we Kunstmatige Intelligentie niet meer kunnen controleren. Zijn oplossing is dat we zo snel mogelijk één moeten worden met de computer, moeten mergen. Als die computer dan zo slim wordt, worden wij het ook. Ik denk dat hij daarin gelijk heeft."

Volgens Draisma is er niets wezenlijks aan de mens dat ons onderscheidt van computers. "Onze hersenen zijn het bewijs dat puur door evolutie iets kan ontstaan dat heel slim is. Je kunt wel stellen dat wij als mens slimmer zijn dan de meeste andere levensvormen op aarde, maar het is arrogant om te denken dat er niet ook iets kan ontstaan dat slimmer is dan wij."

{iframe "https://open.spotify.com/embed/user/11100604920/playlist/2IfDCCHE9d3rqFuA1Hxba8" height="600" }

Eibert Draisma is uitvinder en ontwerper en geeft les aan de Design Academy in Eindhoven. Zijn ontwerpen genieten internationale faam. Zijn atelier is tot en met 22 oktober te bezichtigen in het Rijksmuseum Twente.

Meer filosofische overdenkingen bij de actualiteit? Ga naar Brainwash, het dagelijks platform voor verrassende ideeën van Human en The School of Life. Brainwash Radio is er elke laatste maandag van de maand op NPO Radio 1. Brainwash Zomerradio is er de laatste week van juli en de eerste week van augustus, elke werkdag om 00:00 uur.